Kara Delik Fiziği Zaman Çizelgesi (timeline of black hole physics)

20. Yüzyıl öncesi

·         1640 — Ismaël Bullialdus bir ters-kare gravitasyonal kuvvet kanunu önerdi

·         1676 — Ole Rømer, ışığın sonlu bir hızı olduğunu gösterdi

·         1684 — Isaac Newton, ters-kare evrensel gravitasyon yasasını yazdı

·         1758 — Rudjer Josip Boscovich, gravitenin küçük mesafelerde itici olabileceği kuvvetler teorisini geliştirdi; yani ona göre, beyaz delikler gibi diğer cisimlerin yüzeylerine ulaşmasına izin vermeyen garip klasik cisimler var olabilir

·         1784 — John Michell kaçış hızları ışık hızından daha yüksek olan klasik cisimleri tartışıyor

·         1795 — Pierre Laplace kaçış hızları ışık hızından daha yüksek olan klasik cisimleri tartışıyor

·         1798 — Henry Cavendish gravitasyonal sabit G'yi ölçer

·         1876 — William Kingdon Clifford, maddenin hareketinin uzayın geometrisindeki değişikliklerden kaynaklanabileceğini öne sürdü

20. Yüzyıl
1960'lardan önce

·         1909 — Albert Einstein, Marcel Grossmann ile birlikte, bir uzay geometrisini tanımlayan metrik tensör g_ik'i gravite kaynağı, yani kütle ile bağlayacak bir teori geliştirmeye başlar

·         1910 — Hans Reissner ve Gunnar Nordström, Reissner-Nordström tekilliğini tanımlar, Hermann Weyl nokta-gövde kaynağı için özel durumu çözer

·         1915 — Albert Einstein, 25 Kasım 1915'te Berlin'deki Prusya Akademisi toplantısında Einstein alan denklemlerinin tamamını sunar (David Hilbert bunu beş gün önce Göttingen'de bağımsız olarak sunmuştur)

·         1916 — Karl Schwarzschild, yüksüz küresel-simetrik dönmeyen sistemler için Einstein vakum alan denklemlerini çözdü

·         1917 — Paul Ehrenfest, koşullu ilkeye üç-boyutlu bir uzay verir

·         1918 — Hans Reissner ve Gunnar Nordström, yüklü küresel-simetrik dönmeyen sistemler için Einstein-Maxwell alan denklemlerini çözdü

·         1918 — Friedrich Kottler, Einstein vakum alan denklemleri olmadan Schwarzschild çözümü elde etti

·         1923 — George David Birkhoff, Schwarzschild uzay-zaman geometrisinin Einstein vakum alan denklemlerinin benzersiz küresel simetrik çözümü olduğunu kanıtladı

·         1931 — Subrahmanyan Chandrasekhar, özel göreliliği kullanarak, belirli bir sınır kütlenin (1.4 solar kütlede) üzerinde dönmeyen elektron-dejenere madde gövdesinin kararlı bir çözümü olmadığını hesapladı

·         1939 — Robert Oppenheimer ve Hartland Snyder, basınçsız homojen bir sıvı kürenin gravitasyonal çöküşünü bir kara deliğe dönüştürüyor

·         1958 — David Finkelstein, Schwarzschild yarıçapının bir nedensellik bariyeri olduğunu teorileştirir: bir kara deliğin olay ufku

1960'lar

·         1963 — Roy Kerr, bir dönen kara delik için Kerr metriği türeterek, yüksüz simetrik dönen sistemler için Einstein vakum alan denklemlerini çözer

·         1963 — Maarten Schmidt, bir milyar ışıkyılı uzaklıkta, oldukça kırmızıya kaymış bir aktif galaktik çekirdek olarak ilk kuasar olan 3C 273'ü keşfeder ve analizler

·         1964 — Roger Penrose, patlayan bir yıldızın bir olay ufku oluşturduğunda mutlaka bir tekillik üreteceğini kanıtladı

·         1964 — Yakov Zel'dovich ve bağımsız olarak Edwin Salpeter, kuasarlar tarafından yayılan büyük miktarda enerjiden süpermasif karadeliklerin etrafındaki yığılma disklerinin sorumlu olduğunu öne sürer

·         1964 — Hong-Yee Chiu, Physics Today'deki makalesinde ‘kuasi-stellar radyo kaynağı’ için kuasar kelimesini kullandı

·         1964 — Gazeteci Ann Ewing tarafından ‘kara delik’ teriminin ilk kaydedilen kullanımı

·         1965 — Ezra T. Newman, E. Couch, K. Chinnapared, A. Exton, A. Prakash ve Robert Torrence, yüklü döner sistemler için Einstein-Maxwell alan denklemlerini çözüyor

·         1966 — Yakov Zel'dovich ve Igor Novikov, bir yıldızın optik olarak parlak ve X-ışını karanlık ve diğerinin optik olarak karanlık ama X-ışını parlak olduğu ikili sistemler arasında kara delik adayları aramayı önerdi

·         1967 — Jocelyn Bell, bir nötron yıldızı için doğrudan kanıt olan ilk radyo pulsarını keşfetti ve analizledi

·         1967 — Werner İsrail, King's College London'da saçsızlık teoreminin kanıtını sunar

·         1967 — John Wheeler, ‘American Association for the Advancement of Science’ta verdiği derste ‘kara delik’ terimini tanıttı

·         1968 — Brandon Carter, Kerr-Newman kara deliğinin dış alanlarında hareket eden yüklü bir partikül için birinc-dereceden hareket denklemlerini türetmek için Hamilton-Jacobi teorisini kullanır

·         1969 — Roger Penrose, bir Kerr kara deliğinden spin enerjisinin çıkarılması için Penrose işlemini tartışıyor

·         1969 — Roger Penrose kozmik sansür hipotezini önerdi

1960'lardan sonra

·         1972 – Bir stellar kara delik adayı ile ilk ikili olarak, dinamik gözlemlerden Cygnus X-1 / HDE 226868'in tanımlanması

·         1972 — Stephen Hawking, klasik bir kara deliğin olay ufkun alanının küçülemeyeceğini kanıtladı

·         1972 — James Bardeen, Brandon Carter ve Stephen Hawking, termodinamik yasalarına benzer şekilde dört kara delik mekaniği yasasını önerdiler.

·         1972 — Jacob Bekenstein, karadeliklerin bilgi kaybı etkileri nedeniyle yüzey alanlarıyla orantılı bir entropiye sahip olduğunu öne sürdü.

·         1974 — Stephen Hawking, kuantum alan teorisini karadelik uzay-zamanlarına uygular ve karadeliklerin karadelik buharlaşmasına neden olabilecek bir kara cisim spektrumu ile partiküller yayacağını gösterir.

·         1975 — James Bardeen ve Jacobus Petterson, dönen bir kara deliğin etrafındaki uzay-zaman girdabının, yığılma diskinin ve jetlerin yönünü stabilize eden bir jiroskop görevi görebileceğini gösterdi.

·         1989 — Mikrokuasar V404 Cygni'nin ikili kara delik aday sistemi olarak tanımlanması

·         1994 — Charles Townes ve meslektaşları, Galaksimizin merkezi etrafında o kadar yüksek hızlarda dönen iyonize neon gazı gözlemlediler ki, tam merkezdeki olası bir kara delik kütlesi yaklaşık olarak 3 milyon güneşinkine eşit olmalı

21. Yüzyıl

·         2002 — Max Planck Institute for Extraterrestrial Physics’de astronomlar, Sagittarius A*'nın Samanyolu galaksinin merkezinde bir süpermasif kara delik olduğu hipotezi için kanıt sunuyor

·         2002 — NASA'nın Chandra X-ışını Gözlemevi, birleşen galaksilerde NGC 6240 çift galaktik karadelik sistemini tanımladı

·         2004 — UCLA'dan bir ekip tarafından yapılan diğer gözlemler, Sagittarius A*'yı bir kara delik olarak destekleyen daha da güçlü kanıtlar sunuyor

·         2006 — Event Horizon Teleskopu veri toplamaya başlar

·         2012 — Kara deliklerin ilk görsel kanıtı: Suvi Gezari'nin Johns Hopkins Üniversitesi'ndeki ekibi, Hawaii teleskopu Pan-STARRS 1'i kullanarak, 2,7 milyon ışıkyılı uzaklıktaki bir kırmızı devi yutan bir süpermasif kara deliğin görüntülerini yayınladı.

·         2015 — LIGO Scientific Collaboration, son bir kara delikle birleşen bir ikili kara delikten ayırt edici gravitasyonal dalga formlarını algılayarak, ilgili üç dönen kara deliğin temel parametrelerini (örneğin, mesafe, kütle ve spin) verir.

·         2019 — Event Horizon Telescopu, Messier 87 galaksisinin merkezinde yer alan süpermasif M87* adlı bir kara deliğin ilk doğrudan fotoğrafını yayınladı

 

https://en.wikipedia.org/wiki/Timeline_of_black_hole_physics

15 Ekim 2022

 

GERİ (kara delikler)