Kara deliklerin boyutları nelerdir? Bir şeyin ne kadar ‘büyük’
olduğunu kavramsallaştırmanın birkaç farklı yolu vardır.
·
Birincisi, bir objenin kütlesidir (içerdiği
madde miktarı)
·
İkincisi hacmidir (ne kadar yer kaplar)
Ancak,
bir kara deliğin olay
ufkunun yarıçapı doğrudan kütlesine bağlıdır, dolayısıyla bu durumda, sadece
kütle açısından ‘bir kara delik ne kadar büyüktür?’ sorusuna cevap verebiliriz.
Farklı
kara delik türleri çok farklı kütlelere sahiptir. Stellar
kütleli kara delikler tipik olarak 10 – 100 solar
kütle aralığındayken, galaksilerin merkezindeki süpermasif
kara delikler milyonlarca veya milyarlarca solar kütle olabilir. Samanyolu’nun
merkezindeki süpermasif kara delik Sagittarius
A*, 4.3 milyon solar kütledir. Bu, kütlesi dönen bir yıldızın tam
yörüngesini gözlemleyerek doğrudan ölçülen tek kara deliktir. Kara delikler,
çevresindeki maddeyi toplayarak ve diğer kara deliklerle birleşerek büyür.
Stellar
kütleli ve süpermasif kara delikler arasında, kara deliklerin boyutlarında çok
büyük bir sıçrama olduğu için, bir orta (intermediate)-kütleli karadelik
sınıfının da olduğu varsayılmıştır. Kara delikler yüzlerce veya binlerce solar
kütle olacaktır. 20000 solar kütle olduğu tahmin edilen HLX-1 gibi birkaç orta kütleli
kara delik adayı vardır.
Bir
başka varsayımsal kara delik sınıfı, erken evrendeki yoğunluk dalgalanmalarından
oluşmuş olan primordial
(ilkel) kara deliklerdir. Genel olarak, o kadar küçük olurdu ki (minimum
kütle Planck kütlesi olurdu), sadece kuantum mekaniği kullanılarak düzgün bir
şekilde tanımlanabilirdi. Fakat, kara delikler Hawking
Radyasyonu adı verilen bir işlemle buharlaşır. Bir kara deliğin ne kadar
hızlı buharlaştığı kütlesine bağlıdır: bir kara delik ne kadar az kütleliyse o
kadar hızlı buharlaşır. İlkel bir karadeliğin günümüze kadar gelebilmesi için,
atom çekirdeğininkiyle karşılaştırılabilir bir yarıçapa sahip birkaç milyar ton
kütle içermesi gerekir.
https://skyandtelescope.org/astronomy-resources/how-big-is-a-black-hole/
19 Ekim 2022
GERİ (kara delikler)
