Io (veya Jüpiter I), Jüpiter gezegeninin dört Galilean ayının en içteki üçüncü en büyüğüdür. Yer’in ayından biraz daha büyük olan Io, Solar Sistemdeki dördüncü en büyük aydır; herhangi bir ayın en yüksek yoğunluğuna, herhangi bir ayın en güçlü yüzey gravitesine ve bilinen herhangi bir astronomik objenin en düşük su miktarına (atomik orana göre) sahiptir. 1610 yılında Galileo Galilei tarafından keşfedilmiş ve adını Zeus'un sevgililerinden biri olan Hera'nın rahibesi mitolojik karakter Io'dan almıştır.
400'den fazla aktif
yanardağ ile Io, Solar Sistemdeki en aktif jeolojik objedir. Bu aşırı jeolojik
aktivite, Jüpiter ile diğer Galilean
ayları (Europa, Ganymede
ve Callisto)
arasında çekilirken, Io'nun iç kısmında oluşan sürtünmeden kaynaklanan gelgit
ısınmasının sonucudur. Birkaç volkan, yüzeyden 500 km (300 mil) kadar yükselen
kükürt ve kükürt dioksit bulutları üretir. Io'nun yüzeyi ayrıca, Io'nun silikat
kabuğunun tabanında yoğun sıkıştırma ile yükselen 100'den fazla ‘dağ’la beneklenmiştir.
Bu zirvelerden bazıları, Yer yüzeyindeki en yüksek nokta olan Everest dağından
daha uzundur. Çoğunlukla su buzundan oluşan dış Solar Sistemdeki çoğu ayın
aksine, Io esasen erimiş bir demir veya demir sülfür çekirdeği çevreleyen silikat
kayadan oluşur. Io'nun yüzeyinin çoğunda, donmuş kükürt ve kükürt dioksit
kaplamaış geniş düzlükler bulunur.
Io, 17. ve 18.
yüzyıllarda astronominin gelişmesinde önemli bir rol oynadı; Ocak 1610'da
Galileo Galilei tarafından diğer Galileo uydularıyla birlikte gerçekleştirilen
bu keşif, Solar Sistemin Kopernik modelinin benimsenmesine, Kepler'in hareket
yasalarının geliştirilmesine ve ışık hızının ilk ölçümüne katkıda bulundu. Yeryüzünden
bakıldığında, Io, koyu kırmızı kutup ve parlak ekvator bölgeleri gibi büyük
ölçekli yüzey özelliklerini çözmenin mümkün olduğu 19. yüzyılın sonları ve 20.
yüzyılın başlarına kadar sadece bir ışık noktası olarak kaldı.
1979'da iki Voyager
uzay aracı Io'nun, çok sayıda volkanik özelliği, büyük dağları ve belirgin çarpma
kraterleri olmayan genç bir yüzeyi ile, jeolojik olarak aktif bir dünya
olduğunu ortaya çıkardı. Galileo
uzay aracı, 1990'larda ve 2000'lerin başında birkaç yakın uçuş gerçekleştirdi
ve Io'nun iç yapısı ve yüzey bileşimi hakkında veriler elde etti. Bu uzay araçları
aynı zamanda Io ile Jüpiter'in magnetosferi arasındaki ilişkiyi ve Io'nun yörüngesine
odaklanan bir yüksek enerjili radyasyon kuşağının varlığını ortaya çıkardı.
2000 yılında Cassini-Huygens,
2007'de New Horizons ve 2017'den beri Juno
tarafından ve ayrıca Yer
tabanlı teleskoplar ve Hubble
Uzay Teleskopu ile bazı gözlemler yapılmıştır.
https://en.wikipedia.org/wiki/Io_(moon)
1 Şubar 2023
GERİ (güneş sistemi tablo-2)
