13.77 MİLYAR YIL ÖNCE: Büyük Patlama ve Evrenin Oluşumu
Evren büyük patlama ile nasıl oluştu? İlk yıldızlar ne zaman yandı ve Samanyolu galaksisi ilk gezegenleri ne zaman doğurdu? Dünya’da hayatın ortaya çıkmasını sağlayan temel sebepler nedir? Evrimden önce hayat var mıydı ve canlı türleri evrim sürecinde biz insanları, yani Homo sapiens sapiens alt türünü nasıl ortaya çıkardı? Varoluşun kısa tarihi kısaca aşağıda özetlenmiştir.
13.65 MİLYAR YIL ÖNCE: Evrendeki ilk yıldızların oluşumu.
13.65 MİLYAR YIL ÖNCE
Evrendeki ilk yıldızların oluşumu
| 
13.60 MİLYAR YIL ÖNCE
Yeniden iyonlaşma
|
13.60 MİLYAR YIL ÖNCE: Yeniden iyonlaşma ve ikinci ışık çağı. Yıldızlar moleküler gaz bulutlarını ısıtarak aydınlatıyor.
13.50 MİLYAR YIL ÖNCE: İlk süpernovalar. Patlayan ilk yıldızların ardından, yıldız kökenli kara delikler oluşuyor.
13.30 MİLYAR YIL ÖNCE: Toplu yıldız oluşumu başlıyor ve evren yeniden ısınıyor.
13.30 MİLYAR YIL ÖNCE
Toplu yıldız oluşumu başlıyor
| 
13.2 MİLYAR YIL ÖNCE
İlk cüce galaksiler oluşuyor
|
13.2 MİLYAR YIL ÖNCE: İlk cüce galaksiler oluşuyor.
13.17 MİLYAR YIL ÖNCE: İlk gama ışını patlaması (GRB 090423). İlk süper aktif kara delikler ışık hızının yüzde 90’ı ile gaz jetleri püskürtüyor.
13 MİLYAR YIL ÖNCE: Uzay teleskopu Hubble’ın ultra derin alan menzili (görebildiğimiz en uzak ve en yaşlı galaksi).
12.90 MİLYAR YIL ÖNCE: Yeniden iyonlaşma çağı sona eriyor.
12.85 MİLYAR YIL ÖNCE: İlk kuasar (CFHQS J2329-0301). Süper kütleli süper aktif kara delikler galaksilerin merkezinde gaz jetleriyle ilk kuasarları oluşturuyor.
12.70 MİLYAR YIL ÖNCE: Bilinen en eski öte gezegen (PST B1620-26).
12.70 MİLYAR YIL ÖNCE
Bilinen en eski öte gezegen
| 
12.60 MİLYAR YIL ÖNCE
Samanyolu galaksisi oluşuyor
|
12.60 MİLYAR YIL ÖNCE: Samanyolu galaksisi oluşuyor.
11.70 MİLYAR YIL ÖNCE: Bilinen ilk sarmal galaksi BX442.
11.50 MİLYAR YIL ÖNCE: Yaşama elverişli olabilecek ilk gezegen Kapteyn B. Bu gezegen yıldızına yüzeyinde sıvı su (denizler) bulunmasına izin verecek uzaklıkta bulunan bildiğimiz ilk dünyadır.
11.40 MİLYAR YIL ÖNCE: Samanyolu’nun aylası oluşuyor. Galaksiyi saran ölü yıldızlar, gaz ve toz bulutları ile küresel karanlık madde bu aylayı meydana getiriyor. Bu da galaksimizin olgunlaşmaya başladığına işaret ediyor.
11 MİLYAR YIL ÖNCE: Evren soğumaya başlıyor. Uzay boşluğunda sıcaklık 13 bin 273 derecenin altına düşüyor. Yine de evren bu sırada Güneş yüzeyinin 2 katından daha sıcaktı.
11 MİLYAR YIL ÖNCE: Yıldız oluşum hızı tavan yapıyor.
10.5 MİLYAR YIL ÖNCE: Samanyolu diskinde en eski 1. popülasyon yıldızları. Dünya benzeri kayalık gezegenlerin yaygınlaşması için içinde yüksek oranda metalik elementiçeren ilk yıldızlar ortaya çıkıyor (oksijen, demir, nikel, silisyum, bakır, alüminyum, karbon, kalsiyum, sodyum vb.).
9.90 MİLYAR YIL ÖNCE: En eski galaksi kümesi JKCS 041.
9.70 MİLYAR YIL ÖNCE: DNA’nın oluşması için en eski tarih. Bilim insanları genetik kodumuzu incelediler ve Dünya’dan başka bir yerde hayat varsa evrende ilk DNA’nın 9,7 milyar yıl önce ortaya çıkmış olabileceğini hesapladılar. Buna göre evrende hayat en erken 9.7 milyar yıl önce ortaya çıkmış olabilir. Hayatın evrimden önce geldiğini gösteren yeni teoriye rağmen, uzayda bu tarihten önce Dünya benzeri bir gezegen ortaya çıkmış olması, karbon ve silisyum atomlarının yeni yaygınlaşmaya başlaması açısından pek mümkün görünmüyor.
9 MİLYAR YIL ÖNCE: Karanlık enerjinin bilinen en eski kanıtı. Karanlık enerji evrenin son 5 milyar yılda hızlanarak genişlemeye başlamasından sorumlu ve boşluğun enerjisi olarak da biliniyor. 9 milyar yıl önce galaksiler evrenin genişlemesiyle birbirinden yeterince uzaklaştı ve karanlık enerji bu genişlemenin hızlanmasını sağlayacak şekilde etkisini göstermeye başladı.
9 MİLYAR YIL ÖNCE
Karanlık enerjinin bilinen
en eski kanıtı | 
8.8 MİLYAR YIL ÖNCE
Samanyolu’nun ince diskinde
ilk yıldızlar oluşuyor. |
8.8 MİLYAR YIL ÖNCE: Samanyolu’nun ince diskinde ilk yıldızlar oluşuyor. Bunlar galaksimizde hayata elverişli olabilecek ilk yıldızlar. Sadece kimyasal bileşim, ısı ve ışık açısından değil. Aynı zamanda galaksinin kara delik, nötron yıldızı ve süpernova kümeleri gibi radyoaktif bölgelerinden uzak oldukları için.
8 MİLYAR YIL ÖNCE: Samanyolu’nda yıldız oluşumu azalmaya başlıyor. Artık evrenin birçok köşesinde hayata en elverişli yıldızlar olan G tipi sarı cücelerin sayısı gün geçtikçe azalmaya başlayacak. Kırmızı cüceler hem evrende yaşama elverişli yıldızların dörtte üçünü oluşturdukları için hem de sarı yıldızların azalması sebebiyle yaşamın varlığı için daha kritik bir rol üstlenecek. Güneşimiz G tipi bir sarı cücedir. Aslında ışığı beyazdır, ama bol oksijenli Dünya atmosferinde sarı görünür. Bu durum aynı zamanda evrenin insan ömrüyle 40’ını devirdiğini gösteriyor.
7.5 MİLYAR YIL ÖNCE: İnsanların gördüğü en büyük gama ışını patlaması (GRB 080319B).
7.5 MİLYAR YIL ÖNCE: Arcturus yıldızı oluşuyor. Bugün nükleer yakıtı tükenen bu yıldız yaşlılık aşamasında (kırmızı dev). Ancak bize yakınlığı sebebiyle gökteki en parlak 4. yıldızdır.
7.1 MİLYAR YIL ÖNCE: Evrenin sıcaklığı -268 santigrada düşüyor. Soğuk uzayın ortaya çıkışı.
7 MİLYAR YIL ÖNCE: Büyük galaksilerin oluşum hızı azalıyor.
6.9 MİLYAR YIL ÖNCE: Evren bugünkü yaşına göre yarı yaşında! Ancak 100 trilyon yıldan çok daha uzun, inanılmaz uzun bir ömrü var.
6.8 MİLYAR YIL ÖNCE: Alpha Centauri oluşuyor. Alpha Centauri bugün bize en yakın yıldız sistemidir. Aslında bize en yakın yıldız olan Proxima Centauri ile birlikte üçlü yıldız sistemi oluşturuyor. Ancak, Proxima C sonradan sisteme eklenen bir yıldız. Verdiğimiz tarih ise orijinal ikili yıldız sistemi Alpha Centauri’nin oluşumuna ait.
6.4 MİLYAR YIL ÖNCE: Dünya benzeri gezegenler yaygınlaşıyor. Dünya’ya çok benzeyen en eski kayalık gezegenlerin oluşumu. Resimdeki Proxima b bir kayalık gezegen örneği olup illüstrasyondur ve Dünya’ya benzeyen “en eski” kayalık gezegen değildir.
6.4 MİLYAR YIL ÖNCE
Dünya benzeri gezegenler
| 
6 MİLYAR YIL ÖNCE
Karanlık enerji çağı başlıyor
|
6 MİLYAR YIL ÖNCE: Karanlık enerji çağı başlıyor. Karanlık enerji yerçekiminden artık daha güçlü: Evren sonsuza kadar genişleyecek ve genişleme hızı çok yavaş, ama sürekli olarak artacak.
5.8 MİLYAR YIL ÖNCE: Tau Ceti yıldızı oluşuyor.
5.5 MİLYAR YIL ÖNCE: Samanyolu sarmal galaksiye dönüşüyor. Bugün çubuklu sarmal galaksidir.
4.8 MİLYAR YIL ÖNCE: Proxima C oluşuyor. Bugün bize en yakın olan yıldız. Bir kırmızı cüce olarak aynı zamanda bize en yakın Dünya benzeri kayalık gezegene sahip: Proxima b. Hatta bu gezegende hayat olabilir.
4.7 MİLYAR YIL ÖNCE: SN2005ap süpernovası, gördüğümüz en parlak yıldız patlamasıdır.
4.57 MİLYAR YIL ÖNCE: Güneş oluşuyor.
4.57 MİLYAR YIL ÖNCE
Güneş oluşuyor
| 
4.56 MİLYAR YIL ÖNCE
Dünya oluşuyor
|
4.56 MİLYAR YIL ÖNCE: Dünya oluşuyor. Bugünkü gezegenleri doğuracak gezegen öncesi diskin oluşumu.
4.53 MİLYAR YIL ÖNCE: Ay oluşuyor. Theia adlı Mars büyüklüğünde bir gezegen Dünya’ya çarpıyor. İki gezegen buharlaşıp yok oluyor ve sonra tekrar birleşiyor. İlkinden yüzde 20 büyük ve yüzde 15 ağır olan bugünkü Dünya ve Ay oluşuyor. Dünya 4.52 milyar yıl önce soğuyor. Ortalama yüzey sıcaklığı bugünküne eşit sayılır; yani Dünya’nın kozmik çarpışmaların etkisiyle sıcak lav denizleriyle kaplı olduğu çağ çok kısa sürmüştür.
4.53 MİLYAR YIL ÖNCE
Ay oluşuyor
| 
4.40 MİLYAR YIL ÖNCE
İlk okyanuslar oluşuyor
|
4.40 MİLYAR YIL ÖNCE: Dünya’da ilk okyanuslar oluşuyor. Buzlu asteroit ve kuyrukluyıldızlar Dünya’nın Theia çarpışmasıyla kaybettiği suyu geri getirecek olan bombardıman çağını başlatıyor. Ancak, Dünya’daki suyun yüzde 80’i gezegenin içinden gelip volkanik etkinliklerle yüzeye çıkmıştır. Dünya son 4 milyar yılda yüzde 20-25 oranında su kaybetti. Bugün Dünya’nın 700 km derininde global yeraltı okyanusu var ve su miktarı yüzey okyanuslarına eşit.
4.4 MİLYAR YIL ÖNCE: İlk mineraller oluşuyor.
4.2 MİLYAR YIL ÖNCE: Dünya’da hayatın ortaya çıkışı. Dünya’da hayat Theia çarpışmadan önce milyonlarca kez ortaya çıkmış olabilir (ilkel bakteri düzeyinde); ama bu durumda kozmik çarpışmalar hayatı sürekli yok etmiş olmalı. Dünya ancak 4.2 milyar yıl önce kalıcı hayata izin verecek kadar istikrarlı bir gezegen oldu. İlk hayat bize göre uzaylıdır; çünkü hayat evrimden önce ortaya çıktı. Bu canlıların soyu bize kalmadı.
4.2 MİLYAR YIL ÖNCE: İlk fosil. Bugünkü canlıların ortak atası LUCA’dan önce yaşamış ilk bakterilerin fosilleri Kanada’da bulundu. Bunların soyu günümüze kalmadı.
4.11 MİLYAR YIL ÖNCE: Geç dönem ağır bombardıman çağının başlangıcı. Son büyük asteroit çarpışmaları. Bundan sonra Dünya’ya büyük asteroit çarpma sıklığı azalıyor. Her 100 milyon yılda bir dinozor katili asteroit çarpabilir.
4.10 MİLYAR YIL ÖNCE: İlk kayalar. Bazalt ağır olduğu için derine batarak okyanus tabanını oluşturdu. Kayalar suyla karışınca hafif kıtaların kaynağı olar granit oluştu. Kıtalar yeraltı lav denizi olan magmanın üzerinde yüzdükleri için hep deniz seviyesinden yukarıdadır. Dünya’da kıtaların kayması, yani plaka tektoniği bu sırada başladı. Artık kıtalar her 1 milyar tümüyle şekil değiştirecek ve 50 milyon yılda büyük ölçüde yer değiştirmiş olacak.
4 MİLYAR YIL ÖNCE: Yeşil şist kuşağı oluşuyor.
3.9 MİLYAR YIL ÖNCE: RNA ve DNA’nın oluşumu. Dünya’da evrim ortaya çıkıyor. Filogenetik (genetik soyağacı) başlıyor. Artık türler evrim geçirecek. Ayrıca denizde yüzerek yer değiştiren ilk mobil canlılar ortaya çıkıyor. Evrim öncesi hücrelerin organik zarı yoktu. Bunlar deniz tabanındaki alkalin menfezlerin (doğal bacalar) içindeki mikroskobik taş gözeneklerde yaşamaya mahkumdu (bu canlıların derisi taştan yapılmıştı).
3.8 MİLYAR YIL ÖNCE: Geç dönem ağır bombardıman çağı sona eriyor.
3.8 MİLYAR YIL ÖNCE: Yerkabuğunda ilk demir yatakları oluşuyor.
3.75 MİLYAR YIL ÖNCE: Merkür’de Caloris havzası oluşuyor. Bu havza Merkür’ün en büyük çarpışma krateridir.
3.7 MİLYAR YIL ÖNCE: İlk biyolojik kökenli grafen oluşumu. Bugün tek atom kalınlığında grafitten oluşan grafeni temiz enerji için hidrojen yakıt hücresi (yakıt pili) üretiminde kullanıyoruz. Grafen elektriği bakırdan iyi iletiyor.
3.60 MİLYAR YIL ÖNCE: Valbaara süper kıtasının oluşumu. Bilinen ilk süper kıta (kıtaların kayması neticesinde tüm kıtaların bir araya gelmesi olayı). Dünya’da en az 1 milyar yıl daha periyodik olarak kıtalar birleşecek ve süper kıtalar oluşmaya devam edecek. Dünya’nın çekirdeği soğumaya başladığında kıtaların kayması da duracak.
3.5 MİLYAR YIL ÖNCE: İlk siyanobakteri fosilleri. Bunlar siyanürle beslenen bakteriler.
3.46 MİLYAR YIL ÖNCE: Silisli şistte ilk bakteri fosilleri.
3.30 MİLYAR YIL ÖNCE: İlk dağlar oluşuyor. Kıtaların kayması ve çarpışıp kabarmasıyla oluşan ilk dağlar. Buna sıkışma tektoniği diyoruz.
3.30 MİLYAR YIL ÖNCE
İlk dağlar oluşuyor
| 
3.26 MİLYAR YIL ÖNCE
Baberton çarpışması
|
3.26 MİLYAR YIL ÖNCE: Baberton çarpışması. Bugün bilinen en büyük kozmik çarpışmalardan biri tam 480 km çapında bir krater oluşturdu. Dünya’da depremler, yağmur ve kıtaların kayması nedeniyle yer şekilleri zamanla siliniyor. Bu yüzden orijinal Dünya kabuğu yüzde 90 oranında yok oldu. Bir kısmı kıtaların kaymasıyla Los Angeles açıklarında 3500 km derine (manto tabakasına) battı. Okyanus tabanının batma süreci en az 1 milyar yıl alıyor. Bu tür süreçler nedeniyle Baberton Krateri’nden geriye pek bir şey kalmadı. Daha çok yeraltı katmanlarının kimyasal bileşimlerinde ve bazı silinmek üzere olan yer şekillerinde bu kraterin izlerini görebiliyoruz.
3.20 MİLYAR YIL ÖNCE: Ur süper kıtası oluşuyor. Bu kıta aslında Avustralya’dan pek büyük değildi. Ancak, bazı yerbilimciler Dünya’nın ilk kıtasının Ur olduğu kanaatinde. Sonuçta kıtalar suyla temas eden kayaçların başkalaşım geçirmesiyle oluşan granitten meydana geliyor. Bu sebeple de yerkabuğunun altındaki magma tabakasının üzerinde yüzüyor. Kısacası su üstünde kalma eğilimi gösteriyor. Eskiden Dünya’da dalma-batma hareketlerine bağlı alt kıtalar ve adalar vardı. Ancak, kıtalar granit artışıyla birlikte Ur’la birlikte oluşmaya başladı. Ur’dan önce Dünya neredeyse tümüyle okyanuslarla kaplı bir su dünyası idi. Valbaara kıtasıyla Ur birbiriyle uyumsuz iki teoridir.
3.10 MİLYAR YIL ÖNCE: İlk fotosentez. Bakterilerde oksijen kullanmayan ilk fotosentez süreci ortaya çıkıyor.
3.10 MİLYAR YIL ÖNCE: Canlıların karaya çıkışı. Karalarda ilk bakteriler. Henüz bitki ve hayvanlar yok.
3 MİLYAR YIL ÖNCE: Gerçek fotosentez ortaya çıkıyor. Siyanobakterilerde bugünkü oksijen tabanlı fotosentez ortaya çıkıyor. Oksijen çokhücreli canlıların ortaya çıkması için gereken karmaşık genlerin oluşması için yeterli enerjiyi sağlayacak. Oksijen olmasa çokhücreli canlılar olamazdı.
2.9 MİLYAR YIL ÖNCE: Zeta retuculi oluşuyor.
2.9 MİLYAR YIL ÖNCE: Kenorland süper kıtası oluşuyor.
2.9 MİLYAR YIL ÖNCE: Gelgitler zayıflıyor. Ay artık bize çok uzak. Bu yüzden gelgit dalgalarının yüksekliği 300 metrenin altına düşüyor. Eskiden gelgit dalgaları 300 metreyi aşan tsunamiler oluşturuyordu! 300 metreyi aşan dalgalar sayesinde dağlar hariç her yeri her gün su basıyordu.
2.8 MİLYAR YIL ÖNCE: Valbaria süper kıtası parçalanıyor. Kıtaların kayması doğal seçilimi tetikleyen coğrafi değişikleri hızlandırmıştır. Bu da evrimi hızlandırdı. Kıtalar kaymasa insan gibi karmaşık bir canlı 4 milyar yılda asla evrim geçirip ortaya çıkamazdı. Kıtalar kaymasa basit canlılar ilelebet hayatta kalırdı. Hayatta kalmak için hızlı bir evrim süreciyle karmaşık canlılara dönüşmeleri pek gerekmezdi.
2.735 MİLYAR YIL ÖNCE: Temagami yeşil şist kuşağı oluşuyor.
2.705 MİLYAR YIL ÖNCE: Büyük komatit patlaması. Bunlar manto tabakasından gelen ultramafik kayaçlardır. Düşük silisyum, potasyum ve alüminyum; ama yüksek oranda magnezyum içerirler.
2.7 MİLYAR YIL ÖNCE: İlk ökaryotlar ortaya çıktı. Ökaryotlar çekirdek zarı olan ilk hücrelerdir (insan hücresine benzeyen ilk hücreler). Artık çokhücreli canlılar ortaya çıkacak. Bunların kökeni arkelere dayanıyor ve bu ilginç bir hikaye: Arkenin biri zamanında bir bakteriyi yuttu.
Bu bakteri çokhücreli canlılar için gereken karmaşık gen evrimini destekleyecek yüksek enerjiyi sağlamak üzere, hücrelerde oksijen solunumuyla enerji üreten mitokondriye dönüştü. Bu açıdan bakarsak evrende bakteri düzeyinde basit hayat yaygın olabilir. Bakterilerin ökaryotları öldürecek sıcaklıklarda ve zehirli ortamlarda var olabildiğini biliyoruz.
Sonuçta bakteriler Dünya’da defalarca ortaya çıktı; ama çekirdek zarı olan ökaryot hücreler, mitokondri ve çok hücreli canlıların ilk atası, 4 milyar yıllık evrim sürecinde sadece ve sadece bir kez ortaya çıktı. Bu sebeple uzayda dünya dışı uygarlıklar çok nadir olmalı.
Ne de olsa büyük bir beyne, ellere, kollara ve bacaklara sahip karmaşık uzaylılar ökaryot hücrelerden oluşmalı. Ancak bilimkurgu yazarı Asimov, Nemesis romanında üst akıl kullanan telepatik bakteri uygarlıklarından da söz eder.
Gerçi bu akıllı bakteri kolonileri insanlar gibi binalar ve arabalardan oluşan, devlet sistemi ile ekonomisi olan bir uygarlık kurmamıştır. Bu da dünya dışı zeki yaşamın bakteri kolonilerinde de ortaya çıkabileceğini; ama dünya dışı uygarlıkların, ökaryot hücrelenden oluşan çokhücreli canlılar tarafından kurulabileceği tezini güçlendiriyor.
2.6 MİLYAR YIL ÖNCE: Bilinen en eski karbonat yatakları. Karalarda kireç taşı oluşumu. Buna karşın, okyanus diplerinde özellikle de suyun havadaki karbondioksiti emmesi ve deniz canlılarının kalıntılarının çürümesiyle oluşan daha büyük tortul kaya bazlı karbonat yatakları var. Öyle ki okyanus tabanındaki karbonat yatakları küresel ısınmaya bağlı olarak suyun ısınmasıyla erirse önce suya ve sonra atmosfere çok büyük miktarda karbondioksit karışacak. Hem okyanuslar gazlı suya dönecek ve hayat yok olacak hem de küresel ısınma kat kat hızlanacak. Gezegenimiz sadece 300 yıl içinde 460 santigratlık kuru cehennem Venüs’e dönüşecek.
2.5 MİLYAR YIL ÖNCE: Bildiğimiz anlamda kıtaların kayması başlıyor. Yerkabuğunda bugünkü tektonik plakalar oluşuyor. Artık kıtaların gelecekte nasıl yer değiştireceğini öngörebileceğiz. Eskiden kıtaların kayması vardı; ama bugünkü plakalar yoktu. Plakalar düzensiz olarak yeraltına batıp çıkıyordu. Artık istikrarlı depremler ve volkanik süreçler başlıyor.
2,5 MİLYAR YIL ÖNCE: Oksijenlenme çağı. Siyanobakteriler Dünya atmosferine oksijen salıyor. Kıtaların kayması kirli su ve havayı yeraltına taşıyıp 1 milyar yılda filtre ederek volkanlarla tekrar yüzeye çıkarıyor. Kıtaların kayması Dünya’nın global klima ve havalandırma sistemidir. Yoksa çevre kirliliği olmasa, hatta insan uygarlığı hiç kurulmasa bile hava 60 milyon yılda nefes alamayacak kadar kirlenirdi.
2.4 MİLYAR YIL ÖNCE: Suajarvi çarpışma krateri. Bugün tespit edilebilen en eski krater. Daha önceki kraterleri nadir metal bolluğundan tespit ettik. Ancak yer şekli olarak görebildiğimiz en eski krater budur.
2.4 MİLYAR YIL ÖNCE: İlk kartopu Dünya. Huronian buzullanma çağı başlıyor. Dünya’nın tümüyle buzlarla kaplandığı ilk kartopu gezegen olayı.
2.22 MİLYAR YIL ÖNCE: Atmosferde oksijen oranı yüzde 1.
2.3 MİLYAR YIL ÖNCE: Kıtalarda ilk kızıl tortul kayalar oluşuyor. Mısır piramitlerinin yapımında kullanılan türden kumtaşları, silttaşı, killi yapraktaşlarının oluşumu. Bunlar atmosferdeki oksijenle paslanan (demir oksit) demir tozu içermektedir.
2.15 MİLYAR YIL ÖNCE: Huronian global buz çağı sona eriyor.
2.1 MİLYAR YIL ÖNCE: Bilinen en eski ökaryot fosilleri. Bunlar ilk ökaryotlar değil, ama günümüze kalan en eski ökaryot hücre fosilleri.
2.1 MİLYAR YIL ÖNCE: Bilinen en eski çokhücreli canlılar. Bunlar ökaryotların birleşmesiyle oluştu.
2.02 MİLYAR YIL ÖNCE: Vredefort çarpışma olayı. 300 km çapındaki krateriyle bilinen en büyük asteroit çarpışmalarından biri.
2 MİLYAR YIL ÖNCE: İlk akritarklarda çeşitlilik artışı. Akritarklar bilinen en eski organik fosillerden biridir. Çeşitlilik artışı çokhücreli canlıların yaygınlaştığını ve evrim geçirerek hızla yeni türler oluşturduğunu gösteriyor. Artık insana giden evrim süreci başlıyor. Resim mikroskopla çekilmiştir.
1.9 MİLYAR YIL ÖNCE: Atmosferdeki oksijen oranı yüzde 15. Bugün yüzde 20.95’tir; yani 1.9 milyar yıl önce havasız kalırdınız.
1.9 MİLYAR YIL ÖNCE: Doğal nükleer reaktör oluşumu. Afrika’daki Gabon, Oklo’daki Dünya’nın bilinen ilk nükleer reaktörü oluşuyor.
1.85 MİLYAR YIL ÖNCE: Virüs ve antikorların atası oluşuyor. Dünya’da bakterilerle beslenen ilk mikroroganizmalar ortaya çıkıyor. Virüsler canlı kabul edilmiyor; çünkü ansiklopedik canlı tanımına göre canlılar hücrelerden oluşuyor. Virüsler kendi başına çoğalamayan RNA ve DNA molekülleridir.
Bunlar bir dış zarla kaplı olabilir, hatta yürümelerini sağlayan moleküler ayakları ve hücreleri delen matkapları da olabilir; ama kendi başına çoğalamadıkları en fazla cansız mikroorganizma olarak kabul ediliyorlar.
Virüsler parazit oldukları için bakteri ve özellikle de ökaryotlardan önce ortaya çıkmış olmaları zor görünüyor. Ayrıca DNA ve RNA içerdikleri için evrim sürecinde en erken 4 milyar yıl önce ortaya çıkmış olabilirler.
1.85 MİLYAR YIL ÖNCE: Bugünkü virüslerin ortak atası ortaya çıktı. Virüsler insan DNA’sına bulaşmış ve insanın evrimini etkilemiştir.
1.85 MİLYAR YIL ÖNCE: Sudbury çarpışması 250 km çapında bir krater oluşturdu.
1.8 MİLYAR YIL ÖNCE: Columbia süper kıtası oluştu.
1.75 MİLYAR YIL ÖNCE: Vishnu tepesinin kayalık temelleri oluştu. Bunlar Büyük Kanyon’daki en eski kayalardır.
1.70 MİLYAR YIL ÖNCE: En eski çöller oluşuyor. Artık Dünya’da geniş arazileri kaplayan kumullar var (kum tepeleri). Bugünkü çöller arasında Dünya’nın en eski çölü, Namib çölüdür.
1.6 MİLYAR YIL ÖNCE: Mitokondrilerin ökaryot hücrelerin içinde ortaya çıkması.
Bundan önce bir arke mitokondrinin atası olan bakteriyi yutmuştu. Bu süreç okyanusun derinliklerinde sürüyor. Ancak, yeni ökaryotlar tek tek ortaya çıkıyor ve mevcut ökaryot hücrelerin baskısıyla, evrim geçirip çoğalamadan önce yok oluyor.
Kısacası bugünkü hayat bir kez Dünya’ya yayılınca bu hayattan bağımsız yeni canlıların ortaya çıkması imkansız olmuştur. Rekabet avantajı sebebiyle Dünya’nın bugünkü ve gelecekteki hakimi ökaryotlardır.
1.5 MİLYAR YIL ÖNCE: Columbia süper kıtası parçalanıyor. Evrimde yepyeni büyük canlı ailelerinin ortaya çıkışının, kıtaların parçalanmasıyla oluşan çevre değişikliklerinin oluşturduğu doğal seçilim baskısına bağlı olduğuna dikkat edelim.
1.5 MİLYAR YIL ÖNCE: Bitkilerin ortaya çıkışı. Plastidler ökaryot hücreleri asimile ediyor. Henüz alg düzeyindeyiz. Karada bitki yok; ağaç, çimen, çiçek vb. yok.
1.45 MİLYAR YIL ÖNCE: Kıtalar ve karalar büyüyor. Kıtaları oluşturan granite ek olarak tortul katmanların oluşmasıyla alçak kıta havzaları, sahil şeritleri ve kıta sahanlığı genişliyor. Artık kıtalar bugünkü büyüklüğüne ulaşacak. Bu yüzden ilk süper kıtalar bugünkünden küçüktü.
1.40 MİLYAR YIL ÖNCE: Taşlaşmış fosiller yaygınlaşıyor. Bunlara stromatolit diyoruz (bakteri ve hücre fosili) ve stramatolit popülasyonu hızla büyüyor. Henüz bunlar taşlaşmış mikroskobik gözenekler. Hayvanlar daha ortaya çıkmadı. Doku ve kemik fosilleri yok.
1.37 MİLYAR YIL ÖNCE: Procyon oluşuyor, Küçük Ayı’nın en parlak yıldızı.
1.3 MİLYAR YIL ÖNCE: Greenville dağ oluşumu başlıyor.
1.3 MİLYAR YIL ÖNCE: Artık günler 17 saat uzunluğunda. Ay yeni oluştuğunda bize çok yakındı ve Ay, henüz Dünya’nın kendi çevresinde dönüşümünü yavaşlatmamıştı. Theia çarpışmasından sonra günler sadece 8 saatti. Theia’dan önce ön Dünya kendi çevresinde ne hızla dönüyordu? Günlerden önceki kadim günleri bilmiyoruz.
1.25 MİLYAR YIL ÖNCE: Mantarlar karaya çıkıyor. Mantarlar hayvan veya bitki değildir. Sporlarla ürerler ve yapısal olarak bitkiden çok hayvana yakındırlar.
1.2 MİLYAR YIL ÖNCE: Rodinia süper kıtası oluşuyor.
1.20 MİLYAR YIL ÖNCE: Seksüel üreme ortaya çıkıyor. Bangiomorpha pubescens, seksüel birleşmeyle üreyen ilk canlı. Bu eşeyli üremenin başlangıcı ve dişi ile erkeğin ortaya çıkışıdır.
1.15 MİLYAR YIL ÖNCE: Ökaryot patlaması. Ökaryot hücre ve çokhücreli canlı nüfusu hızla çoğalıyor. Resimdeki canlılar su altında yaşamış olup bitki değil hayvandır ve dünyanın ilk çokhücreli canlılarıdır. Doğa o zamanlar asimetreyi keşfetmemişti.
1.1 MİLYAR YIL ÖNCE: İlk ökaryot kamçılı protista türleri ortaya çıkıyor. Bunlar bir hücreli canlılar. Ökaryotlara ek olarak farklılaşmış organelleri (mini organları) var. Bu sebeple iç organlarla birlikte bugünkü çokhücreli canlıların prototipleri sayılırlar. Protistlere algler, cıvık mantarlar, bitkiler ve hayvanlar dahildir.
1.05 MİLYAR YIL ÖNCE: İlk sarı-yeşil algler. Bunların ortaya çıkışı Dünya’da fotosentezin yaygınlaşmasını sağlayarak bitkilerin de önünü açtı. Tabii atmosferde oksijen artışını da hızlandırdı.
1 MİLYAR YIL ÖNCE: Greenville dağ oluşumu sona eriyor.
1 MİLYAR YIL ÖNCE: Akritarkların ömrü hızla kısalıyor.
900 MİLYON YIL ÖNCE: Günler artık 19 saat.
850 MİLYON YIL ÖNCE: Stromatolit sayısı azalıyor.
800 MİLYON YIL ÖNCE: Protista sayısı artıyor. Kamçılı hayvanlarla birlikte bu durum hayvanların yaygınlaşması anlamına geliyor.
750 MİLYON YIL ÖNCE: Rodinia süper kıtası parçalanıyor.
770-740 MİLYON YIL ÖNCE: Kaigas buzullanması. Dünya yine kartopu oluyor ve tümüyle buzlarla kaplanıyor.
720-660 MİLYON YIL ÖNCE: Sturtian buzullanması.
700 MİLYON YIL ÖNCE: İlk solucan fosilleri: Çin’de ilk solucan fosilleri ortaya çıkıyor.
650-635 MİLYON YIL ÖNCE: Marinpan buzullanması. Bilinen son kartopu dünya olayı. Artık gezegen asla tümüyle buzlarla kaplanmayacak. Metan soluyan bakterilerin evrim geçirmesiyle doğal küresel ısınma başlıyor. Ancak, bugünkü küresel ısınma tümüyle insan kökenlidir.
600 MİLYON YIL ÖNCE: Pannotia süper kıtası oluşuyor.
600 MİLYON YIL ÖNCE: Afrika sıradağları oluşuyor.
575 MİLYON YIL ÖNCE: Avalon canlı patlaması. Ediacaran faunası ortaya çıkıyor (çokhücreli deniz hayvanları). Doğa artık basit yapraksı simetrilerden karmaşık simetrilere geçmiş bulunuyor. Bunlar, değişen çevre şartlarına göre evrim geçirerek hayatta kalmakta basit simetrik hayvanlara göre daha başarılı olan çokhücreli canlılar.
540-520 MİLYON YIL ÖNCE: Kambriyen canlı patlaması. Artık Dünya’da çokhücreli gelişmiş hayat yaygınlaşıyor. Yumuşakçalar, kabuklular, eklem bacaklılar, balıkların ve hayvanların ataları ortaya çıkıyor. Son kartopu Dünya buzulları eriyince suya karışan mineraller ve sıcak su akıntıları Dünya’da karmaşık hayatı desteklemeye başladı.
525 MİLYON YIL ÖNCE: İlk trilobitler.
485 MİLYON YIL ÖNCE: İlk çenesiz balıklar.
450 MİLYON YIL ÖNCE: Bitkiler ve hayvanlar (şimdilik sadece eklem bacaklılar) karaya çıkıyor. Bunlar bugünkü tırtıl, örümcek, böcek, sinek ve çiyanların atalarıdır.
445 MİLYON YIL ÖNCE: Ordovisyen toplu soy tükenişi. Canlı türlerinin yüzde 60’ı yok oluyor. Sebebini bilmiyoruz.
420 MİLYON YIL ÖNCE: Oksijene bağımlı ilk canlılar milyarlarca yıl önce, atmosferde serbest oksijenin ortaya çıktığı ilk zamanlarda evrim geçirdi. Bunlar pirit yiyen bakteriler olabilir. Bu tür ekstremofil bakteriler günümüzde resimdeki gibi zehirli kimyasal atık sitelerinde bulunuyor. Aşırı asitli sularda yaşayabiliyorlar. Ancak son araştırmalara göre, hava soluyan ilk canlılar, 414 milyon yıl önce görülen Pneumodesmus newmani kırkayak türünden daha önce yaşamış olmalı. 428 milyon yıl önce.
395 MİLYON YIL ÖNCE: İlk omurgalı canlılar ortaya çıkıyor.
380 MİLYON YIL ÖNCE: İlk ağaçlar oluşuyor.
370 MİLYON YIL ÖNCE: Geç Devoniyen soy tükenişi. Canlı türlerinin yüzde 70’i yok oluyor. Buzul çağına bağlı olarak deniz seviyesinin aniden düşmesine bağlı olabilir.
360 MİLYON YIL ÖNCE: İlk yengeçler ve eğreltiotları (çimenler henüz yok).
330 MİLYON YIL ÖNCE: İlk yumurtlayan canlılar ortaya çıkıyor. Embriyo gelişimi sırasında amniyo zarı olan ilk canlılar. Bugünkü yumurtlayan canlıların (iç yumurtlayan, doğum yapan canlılar ve elbette tavuk gibi dış yumurtlayan canlıların) ataları.
320 MİLYON YIL ÖNCE: İlk sürüngenler.
305 MİLYON YIL ÖNCE: Atmosferde oksijen oranı yüzde 35. Atmosferde günümüzden yüzde 15 daha fazla oksijen var. Öyle ki deriden solunum yapan 2 metrelik dev kırkayaklar bile akciğer olmadan yaşayabiliyor. Ormanlar yaygınlaşıyor. En ufak kıvılcımda havanın tutuşup yangın çıkarabileceği bir ateş ve yıldırım dünyası bu. Kömür yataklarınıoluşturacak ormanlar yine bu dönemde gelişiyor.
300 MİLYON YIL ÖNCE: Süper kıta Pangea oluşuyor. Süper kıtalar gelecekte de oluşmaya devam edecek, ama bizden önceki son süper kıta Pangea’dır.
280 MİLYON YIL ÖNCE: İlk böcekler ortaya çıkıyor.
275 MİLYON YIL ÖNCE: Memelilerin ataları ortaya çıkıyor. Bunlar sürünmek yerine dört ayak üzerinde dik yürüyen ilk canlılar.
251 MİLYON YIL ÖNCE: Permiyen toplu soy tükenişi. 10 milyon yıllık bir süre içinde denizde canlı türlerinin yüzde 96’sı ve karadaki canlı türlerinin yüzde 70’i yok oluyor. Sebebini bilmiyoruz. Ancak, deniz tabanındaki metan gazı ceplerinin çökmesi ve metanın aniden suya karışarak hem zehirlenmeye hem de hızla doğal küresel ısınmaya yol açması, bu en büyük toplu soy tükenişi (Büyük Ölüm deniyor) tetiklemiş olabilir.
250 MİLYON YIL ÖNCE: Sirius ikili yıldız sistemi oluşuyor. Gece göğündeki en parlak yıldız (aslında iki yıldız var ama çıplak gözle tek yıldız olarak görüyoruz): Uçan daire iddiasına inananların söylediklerinin tersine, Sirius yıldızları hayata elverişli değil. Sirius A, Güneş’ten 2 kat büyük ve 25 kat parlak bir yıldız. Sirius B ise çoktan ömrünü tamamlayarak beyaz cüce oldu.
231 MİLYON YIL ÖNCE: İlk dinozorlar ortaya çıkıyor.
225 MİLYON YIL ÖNCE: İlk memeliler ortaya çıkıyor.
220 MİLYON YIL ÖNCE: İlk kaplumbağalar ortaya çıkıyor. Son 200 milyon yılda pek de değişmediler.
201 MİLYON YIL ÖNCE: Trias toplu soy tükenişi. Denizdeki canlı türlerinin yüzde 34’ü yok oluyor. Karada da pek çok türün soyu tükeniyor. Sebebinin Pangea süper kıtası parçalanmadan önce bugünkü Atlantik sırtında gerçekleşen volkanik püskürmeler olduğu düşünülüyor.
190 MİLYON YIL ÖNCE: İlk dev Sauropodlar ortaya çıkıyor. Bunlar ot yiyen ve Jurassic Park filminde de gördüğümüz dev dinozorlardır.
180 MİLYON YIL ÖNCE: Pangea süper kıtası parçalanıyor. Laurasia ve Gondwana olmak üzere iki dev kıtaya bölünüyor.
163 MİLYON YIL ÖNCE: İlk pterozorlar ortaya çıkıyor. Bunlara uçan sürüngen de diyebiliriz.
155 MİLYON YIL ÖNCE: İlk kuşlar ortaya çıkıyor.
145 MİLYON YIL ÖNCE: Madagaskar adası Afrika’dan kopuyor.
130 MİLYON YIL ÖNCE: Laurasia ve Gondwana birbirinden uzaklaşıyor. Artık bu iki kıta arasında kara canlıları için bir geçiş olmayacak.
130 MİLYON YIL ÖNCE: İlk çiçekler ortaya çıkıyor.
120 MİLYON YIL ÖNCE: İlk karıncalar ortaya çıkıyor.
115 MİLYON YIL ÖNCE: İlk yumurtlayan memeliler ortaya çıkıyor. Dikenli karıncayiyengillerin ataları ilk yumurtlayan memelilerdir.
106 MİLYON YIL ÖNCE: Spinozorlar ortaya çıkıyor. Bunlar T-Rex’in ataları dahil olmak üzere en büyük etçil dinozorlardır.
100 MİLYON YIL ÖNCE: İlk arılar ortaya çıkıyor.
90 MİLYON YIL ÖNCE: İhtiyozorların soyu tükeniyor. Halk arasında deniz dinozorları da deniyor; ama aslında denizlerde yaşayan balık benzeri sürüngenlerdir.
90 MİLYON YIL ÖNCE: Hindistan alt kıtası Gondwana’dan kopuyor.
80 MİLYON YIL ÖNCE: Hadrozorlar, ördek gagalı büyük otçul dinozorlar ortaya çıkıyor.
68 MİLYON YIL ÖNCE: Zalim kertenkele kral T-Rex ortaya çıkıyor. Tyrannosaurus Rex bilinen en büyük etçil dinozor olmamakla birlikte Jurassic Park filmi sayesinde en popüler dinozor oldu.
66 MİLYON YIL ÖNCE: Kretase toplu soy tükenişi. Dünya’ya çarpan Çikşulub asteroiti dinozorlar ve diğer birçok canlı türünün yok olmasına yol açıyor. Bu da memelilerin önünü açıyor. Memelilerin karalardaki hakimiyeti başlıyor. Canlı türlerinin yüzde 65’i yok oluyor. Sadece uçucu dinozorların bir kısmı bugünkü kuşları oluşturmak üzere yeni bir evrim sürecine giriyor. Bu krater bugün Meksika’nın Yukatan Yarımadası ve açıklarında yer alıyor. Resimde kraterin aradan geçen zamanda aşınmamış orijinal hali görülüyor.
60 MİLYON YIL ÖNCE: İlk primatlar ortaya çıkıyor. Bunlar insan türünün dahil olduğu kuyruksuz maymunlar (ape) ve kuyruklu maymunların (monkey) ortak atalarıdır.
55 MİLYON YIL ÖNCE: İlk modern kuşlar ortaya çıkıyor.
50 MİLYON YIL ÖNCE: Hindistan Asya ile çarpışmaya başlıyor. Tiber ve Himalaya dağ oluşumu başlıyor.
47 MİLYON YIL ÖNCE: Balinalar suya geri dönüyor. Resimdeki memelinin soyu aradan geçen zamanda bugünkü balinaları doğuracak.
40 MİLYON YIL ÖNCE: Antarktika kıtaların kayması sürecinde güney kutbuna ulaşıyor ve buzullarla kaplanıyor. Soğuk güney okyanusu akıntısı kıtayı sıcak sulardan kestiği için buzullanma hızlanıyor.
40 MİLYON YIL ÖNCE: Köpeklerin ataları ortaya çıkıyor. İnsanlar kurtları evcilleştiriyor. Özellikle en az saldırgan olan ve en çok söz dinleyen bireylerin soyundan bugünkü köpek cinsleri geliyor.
35 MİLYON YIL ÖNCE: Otlaklar yaygınlaşıyor.
34 MİLYON YIL ÖNCE: Kedilerin ataları ortaya çıkıyor. Kediler Eski Mısır zamanında evcilleştirilecek.
30 MİLYON YIL ÖNCE: Güney Amerika, Antarktika’dan kopuyor.
26 MİLYON YIL ÖNCE: İlk filler ortaya çıkıyor. Resimde Eritreum melakeghebrekristosi.
26 MİLYON YIL ÖNCE: La Garita volkanik püskürmesi. Dünyanın bilinen en büyük yanardağ patlamalarından biri. Resimde dev yanardağ ağzında taşlaşmış olan kalın lav damarları görülüyor. Bu tür büyük patlamalar mini buzul çağı gibi iklim değişikliklerine yol açıyor.
20 MİLYON YIL ÖNCE: İlk zürafalar ortaya çıkıyor.
18 MİLYON YIL ÖNCE: Büyük ve küçük kuyruksuz maymun türleri birbirinden ayrılıyor. İnsan türünün atası olan hominidlerin ataları büyük kuyruksuz maymunlardan gelecektir. Resimde kuzenimiz goril görülüyor. Aynı ortak atadan geldik. Amca oğlu sayılırız.
15 MİLYON YIL ÖNCE: İlk öküz ve inekler ortaya çıkıyor.
15 MİLYON YIL ÖNCE: İlk kangurular ortaya çıkıyor.
11 MİLYON YIL ÖNCE: İlk büyük atlar ortaya çıkıyor.
8 MİLYON YIL ÖNCE: Mavi-beyaz dev Rigel yıldızı oluşuyor. Orion’un en parlak yıldızı.
7.5 MİLYON YIL ÖNCE: Güneş’ten 1000 kat büyük kırmızı dev Betelgeuse oluşuyor. Orion’un ikinci parlak yıldızı. Karşılaştırma açısından, Güneşimiz nükleer yakıtını bitirince kırmızı dev olacak, ama büyük olasılıkla resimdexi Pollux kadar büyük olacak.
6 MİLYON YIL ÖNCE: İnsanlar ve şempanzelerin son ortak atası. Şempanzeler insan türünden sonra ortaya çıkmış olup kuzenlerimizdir.
5.96 MİLYON YIL ÖNCE: Cebelitarık boğazı kapanıyor ve Akdeniz kuruyor. Messinia tuzluluk krizi denilen bu olay sırasında Akdeniz 1000 yılda tümüyle kurudu ve global deniz seviyesi 12 metre yükseldi (Akdeniz havzasına su dolmadığı için). Ayrıca tuzlu suyun buharlaşması neticesinde deniz tabanı 12 metre kalınlığında tuz tabakasıyla kaplandı. Bu kuraklık 170 bin yıl sürdü. Cebelitarık boğazı yeniden açıldıktan sonra havzayı su bastı ve Akdeniz iki yılda yeniden doğdu.
4 MİLYON YIL ÖNCE: İlk modern memeliler ortaya çıkıyor. Resimde Avrupa’daki modern memelilerin atası Dormaalocyon latouri görülüyor.
3.9 MİLYON YIL ÖNCE: Australopithecus türleri ortaya çıkıyor. Australopithecuslar insan türünün atalarından biridir. Resimde Australopithecus aferensis türünden 1 metre boyundaki dişi Lucy’nin modeli görülüyor. Lucy birçok film ve belgesele konuk oldu.
3.3 MİLYON YIL ÖNCE: Teknolojinin icadı. Kenyanthropus platyops ilk taş baltaları yontuyor. Henüz insan türü yok ve bu yüzden teknoloji insan icadı değil.
3 MİLYON YIL ÖNCE: Kuzey ve Güney Amerika birleşiyor. Meksika ortaya çıkıyor ve iki kıtanın türleri birbirine karışıyor.
2.5 MİLYON YIL ÖNCE: Son buzul çağı başlıyor. Hindistan’ın Asya ile çarpışması tamamlanıyor. Himalayalar Doğu Afrika ormanlarının yağmurunu çalıyor (musonlar). Ormanlar kuruyunca insanların ağaçtaki ataları yere iniyor.
2.25 MİLYON YIL ÖNCE: İnsan türü ortaya çıkıyor. İnsan türünde alet kullanan ilk alt tür Homo habilis ortaya çıkıyor.
1.7 MİLYON YIL ÖNCE: Homo erectus ortaya çıkıyor. Resimde dişi Homo erectus görülüyor. Afrika’dan Asya’ya uzanan geniş bir alana yayılan bu türün soyu 70 bin yıl önce, Homo sapiens Hindistan’a geldiğinde tükendi.
1.5 MİLYON YIL ÖNCE: Homo erectus ateşi kontrollü olarak kullanmaya başlıyor. Böylece akşamları ateşin başında boş vakit ve kültür icat oluyor. Sözel gelenek ve soyut kavramların kökenleri oluşuyor. Zamanla et ve yemek pişirme ortaya çıkacak. Et yiyen Homo erectus karaciğer hastalıklarına yakalansa da yüksek besin değeri sayesinde insan beyni hızla gelişiyor.
1.2 MİLYON YIL ÖNCE: Homa antecessor ortaya çıkıyor.
780 BİN YIL ÖNCE: Dünya manyetik alanını ters dönüyor. Artık manyetik kutup güney kutbudur. Coğrafi kutupla manyetik kutup aynı noktada değildir.
640 BİN YIL ÖNCE: Yellowstone kalderası patlıyor. Bugün patlasa ABD iklim değişikliği nedeniyle yaşanmaz bir yer olur. Dünya’da küçük buzul çağı tetiklenir.
600 BİN YIL ÖNCE: Homo heidelbergensis ortaya çıkıyor. Belki de insan türünü doğuran atamız bu. Homo heidelbergensis insan türü içinde ölüm kavramını geliştiren ve giyinen ilk alt tür olabilir. Ancak ölülerini gömmüyordu.
500 BİN YIL ÖNCE: Resmin icadı. Java’da Homo erectus ilk deniz kabuklarına zikzak çizgiler çiziyor.
400 BİN YIL ÖNCE: Grönland buzulları eriyor. Vikingler 900’den sonra o zamanlar tümüyle buz tutmamış olan Grönland’a gidecek ve adayı Yeşil Ülke olarak adlandıracak.
300 BİN YIL ÖNCE: Gigantopithecus türünün soyu tükeniyor.
300 BİN YIL ÖNCE: İlk ölü gömme ritüelleri. Belki de Neandertal insanının ataları tarafından ilk ölü gömme uygulaması başlıyor. Bu uygulama öbür dünya kavramının ve ruhsal inançların ortaya çıkışını gösteriyor olabilir. Homo heidelbergensis ölülerini gömmezdi.
250 BİN YIL ÖNCE: Neandertal insanı ortaya çıkıyor.
195 BİN YIL ÖNCE: Homo sapiens türü ortaya çıkıyor. O yıllarda Homo sapiens ile diğer insan türleri arasında belirgin bir ayrım yok. Muhtemelen 10-100 bin yıllık bir sürede birkaç farklı Homo alt türü Afrika ve Asya’da bir arada yaşadı.
Belki de Homo sapiens türü, anatomik olarak modern birkaç homo türünün (tıpkı bugün çiftleştirilerek üretilen köpek ırkları gibi) aralarında üremesiyle ortaya çıktı. Bunlar Afrika’nın farklı bölgelerinde yaşamış ve göç ederek buluşmuş olabilir. Ne de olsa insanlar o zamanlar gezgindi.
Homo sapiens derken, anatomik olarak bugünkü insanlara benzeyen ilk türün 195 bin yıl önce ortaya çıktığını söylüyoruz. Beynimiz o zamandan beri pek gelişmedi. Muhtemelen o yıl doğan bir Homo sapiens çocuğunu bugün okula yollasanız aradaki farkı anlamazdınız (ilkel olmazdı).
130 BİN YIL ÖNCE: Buzul çağları arasında görülen son sıcak dönem.
120 BİN YIL ÖNCE: Sahra orman oluyor.
100 BİN YIL ÖNCE: İnsan türü Afrika’dan çıkıyor. Atalarımız 90 bin yıl önce Arap çöllerini aşmaya çalışırken ölüyor. Bu yüzden Sina yarımadasında hapis kalıyorlar. Ancak, 70 bin yıl önce Umman ve Arap yarımadasının güneyini izleyerek Hürmüz boğazına ve oradan da Hindistan’a ulaşıyorlar. Homo erectus bu sırada çoktan Asya’ya yayılmıştı.
70 BİN YIL ÖNCE: Toba süper volkan patlaması. Hindistan aşırı sıcak oluyor. Homo sapiens türü neredeyse tükeniyor. İnsan nüfusu 10 binin altına düşüyor ve genetik çeşitliliğini koruyamadığı için soy tükeniş tehlikesi baş gösteriyor. Neyse ki 5000 kişinin üstünde kalmayı başarıyoruz.
Kuraklıkta aç kalan Homo erectus, Hindistan’daki insanları geyik gibi avlayıp öldürüyor ve taze et kaynağı olarak kullanıyor. Neandertaller hariç bütün Homo alt türlerinin soyu tükeniyor.
Homo sapiens gerçekten zeki bir tür: Örneğin, ölümcül kuraklıktan kurtulmak için deve kuşu yumurtalarına su doldurup bunları matara olarak kullanıyor. Atalarımız bunları kuma gömüyor ve avdan dönüş yolunda mataraları kazıp çıkarak su içiyor.
Sonuçta bu tür pratik buluşlarla hayatta kalmayı başarıyoruz. Atalarımızdan biraz daha zekiolduğumuz için kuraklıkta kıl payı farkla hayatta kalıyoruz.
38 BİN YIL ÖNCE: Hopo sapiens Avrupa’da. Neandertallerin soyu tükeniyor. Muhtemelen kabileler arası ticaret yapmayı bildiğimiz için avcılıkta sıkı rekabet ediyoruz. Neandertal kadınlarıyla cinsel ilişkiye giriyoruz, Neandertal genleri Homo sapiens genlerine karışıyor.
Homo sapiens nüfusu artarken Neandertaller ortadan kalkıyor. Homo sapiens’in hayatta kalmasını sağlayan tek fark, sosyal becerilerinin daha gelişmiş ve biraz daha zeki olmasıydı. Düşündüğü üzerine düşünen insan, yani Homo sapiens sapiens alt insan türü bu sırada, yani yaklaşık 40 bin yıl önce çıkıyor.
Homo sapiens Afrika’da ortaya çıktı ve oradan Dünya’ya yayıldı. Ancak Afrika’da tek bir noktadan ortaya çıkmamış olabilir. Buna göre, anatomik olarak modern insan türleri Afrika’nın farklı yerlerinde evrim geçirip aralarında karışarak bugünkü Homo sapiens türünü türetmiş olabilir. Buna “zayıf çok bölgeli insan evrimi varsayımı” diyoruz.
