Bir gezegenimsi bulutsu (planetary nebula, PN, çoğul PNe), yaşamlarının son dönemlerinde kırmızı dev yıldızlardan atılan, parlayan iyonize gaz kabuğundan oluşan bir tür emisyon bulutsudur.
‘Gezegenimsi bulutsu’ terimi yanlış bir isimdir; çünkü bunların
(PNe), gezegenler veya dış gezegenlerle ilişkileri yoktur. Terim, gökbilimciler
tarafından ilk teleskoplarla gözlemlenen bu bulutsuların gezegene benzer
yuvarlak şeklinden kaynaklanmaktadır.
Gezegenimsi bulutsu terimi, bunları gezegenlere benzer
olarak belirten İngiliz astronom William Herschel tarafından 1780'lerde
tanımlanmış olabilir; ancak, daha erken bir tarihte (Ocak 1779) Fransız
gökbilimci Antoine Darquier de Pellepoix, Ring Nebula (halka bulutsu) ile
ilgili gözlemlerinde ‘çok sönük ama mükemmel bir şekilde özetlenmiş; Jüpiter
kadar büyük ve solmakta olan bir gezegene benziyor’ diye tanımlamıştır. Modern
yorum farklı olsa da, eski terim hala kullanılmaktadır.
Tüm gezegenimsi bulutsular, orta kütleli (~1-8 solar
kütleli) bir yıldızın yaşamının sonunda oluşur. Güneş'in de, yaşam döngüsünün
sonunda bir gezegenimsi bulutsu oluşturması bekleniyor. Bu durum, stellar
evrimin önemli derecede uzun fazlarıyla karşılaştırıldığında, nispeten kısa
ömürlü bir fenomendir ve belki de birkaç on binlerce yıl sürebilir. Kırmızı
devin tüm atmosferi dağıldıktan sonra, gezegenimsi bulutsu çekirdeği (PNN) adı
verilen açıkta kalan sıcak ışıklı çekirdekten gelen enerjik morötesi ışınım,
fırlatılan materyali iyonlaştırır. Absoplanan ultraviyole ışık, merkezdeki
yıldızın etrafındaki bulutsu gaz kabuğuna enerji vererek parlak renkli bir
gezegenimsi bulutsu olarak görünmesine neden olur.
Gezegenimsi bulutsular muhtemelen Samanyolu'nun kimyasal
evriminde çok önemli bir rol oynamaktadır. Daha uzak galaksilerde gözlenen
gezegenimsi bulutsular kimyasal bollukları hakkında faydalı bilgiler verir.
1990'lardan başlayarak, Hubble Uzay Teleskopu görüntüleri,
birçok gezegenimsi bulutsunun son derece karmaşık ve çeşitli morfolojilere
sahip olduğunu ortaya çıkardı. Bunların yaklaşık beşte biri kabaca küreseldir,
ancak çoğunluğu küresel simetrik değildir. Bu kadar geniş çeşitlilikte şekil ve
özellikler üreten mekanizmalar henüz tam olarak anlaşılmamıştır, ancak ikili
merkez yıldızlar, stellar rüzgarlar ve magnetik alanların rolünün önemli
olabileceği düşünülmektedir.
https://en.wikipedia.org/wiki/Planetary_nebula
11 Şubat 2021
GERİ
(yıldız)
GERİ
(stellar evrim)
GERİ
(difüz nebula)
GERİ
(görünür nebula)
GERİ (nebulalar)
GERİ
(post-stellar nebula)
GERİ
(astronomik obje)
GERİ
(genişletilmiş objeler)
GERİ (nebula)
