Asteroitler (asteroids)


Asteroitler, iç-solar sistem içinde yörüngede dönen küçük gezegenlerdir; ne gerçek gezegen ne de tanımlanmıış kuyrukluyıldız olan nesnelerdir. Yörüngeleri çoğunlukla Mars ile Jüpiter gezegenleri arasında kalan gövdelerdir. Haziran 2014 itibarıyla Küçük Gezegen Merkezi (Minor Planet Center) tarafından solar sistemde 1 milyonun üzerinde gövde tanımlanmıştır. Uydusu (ay) olan asteroitler de mevcuttur (örneğin, İda).



Bazı Tipik Asteroitler

Asteroitlerin keşfi, gezegenlerin matematiksel bir diziye göre sıralandığını öngören (fakat Neptün'ün keşfiyle geçerliliğini yitiren) Titius-Bode yasasıyla başlamıştır. Bu formül J. D. Titius tarafından 1766 yılında, J. E. Bode tarafından da 1778 yılında belirtilmiştir. Formüle göre, Mars ile Jüpiter arasında keşfedilmemiş bir gezegen olmalıdır.

Berlin’li astronom Bode'ye göre, gezegenler uzayda tesadüfi olarak konumlanmamışlardır. Onların güneşe olan uzaklıkları, kendi keşfettiği belirgin bir kurala bağlıdır.

Titius-Bode yasası (veya Bode yasası) Güneş Sistemi'nde bulunan gezegenlerin yarı büyük eksenlerinin basit bir kurala dayandığını ileri süren bir varsayımdır; 1846 yılında Neptün'ün bulunmasıyla geçersiz kalmıştır.

Gezegen yörüngelerinin gezegenlerin birbirlerine olan etkisi sebebiyle zaman içinde biraz değiştiği varsayıldığı için Titus küsuratlı rakamları tam sayıya tamamladı ve 1766 yılında yörünge yarı büyük eksenleri için bir seri oluşturdu: Bu seri 4,7,10,16,52 ve 96 sayılarından oluşuyordu. Serideki bu rakamlar arasında şöyle bir ilişki kurdu:

Merkür: 4 + 0 = 4
Venüs: 4 + 3 x 1 = 4 + 3 x 20 = 7 birim
Dünya: 4 + 3 x 2 = 4 + 3 x 21 = 10 birim
Mars: 4 + 3 x 4 = 4 + 3 x 22 = 16 birim
Jüpiter: 4 + 3 x 16 = 4 + 3 x 24  = 52 birim
Saturn: 4 + 3 x 32 = 4 + 3 x 25  = 100 birim

veya, matematik denklemiyle; Venüs ve sonraki gezegenler için,

a = 4 + 3 x 2m

Burada a yarı büyük eksen, m gezegenin, 2. gezegen Venüs’ten başlamak kaydıyla Güneşe yakınlık sırasıdır. Bu matematiksel ilişki ilginç bulunmakla birlikte Mars ve Jüpiter arasındaki uyumsuzluk, yani 4 + 3 x 23 yarı büyük ekseninde bir gezegenin olmaması sebeiyle fazla inandırıcı bulunmuyordu. Ancak üst üste gelen iki keşif durumu değiştirdi.

1781 yılında Uranüs gezegeni keşfedildi. Uranüs yarı büyük ekseni 2872.5 milyon kilometre yani 192.2 birimdir.

Uranüs:4 + 3 x 26 = 196 birim

1801'de (yani Tütus'un ölümünden sonra), formülün öngördüğü uzaklıkta Giuseppe Piazzi tarafından cüce gezegeni bulundu. Ceres’in yarı büyük ekseni 414 milyon kilometre yani 27.68 birimdir.

Ceres:4 + 3 x 23 = 28 Birim

1801: Titus Formülünün öngördüğü uzaklıkta Giuseppe Piazzi tarafından Ceres keşfedilir ve başlangıçta yeni bir gezegen olarak kabul edilir.

1802: İngiliz bilim adamı Sir William Herschel tarafından 1 Ceres ve 2 Pallas'ı tanımlamak için ortaya atılan kavram, sonradan Mars ve Jüpiter yörüngeleri arasında keşfedilen çok sayıda küçük gökcismini içine almış, ardından Mars'ta daha içte ve hatta Jüpiter yörüngesinden daha dışta yer alan cisimleri de kapsayacak şekilde genişletilmiştir.

20. Yüzyıl ortaları: Güneş Sistemi'nin dış sınırlarında henüz saptanamamış çok sayıda gökcisminin bulunabileceği öne sürülmüş ve olası yörünge özelliklerine göre bu cisimleri içine alacak kuramsal ‘Kuiper Kuşağı’ ve ‘Oort Bulutu’ terimleri tanımlanmıştır.
1992: Kuiper kuşağı tanımına uyan ilk cisim (1992 QB1) keşfedilmiş, 2012'ye kadar keşfedilen Kuiper kuşağı cisimleri sayısı 1000'i aşmıştır.

Pratik nedenlerle Kuiper ve Oort bulutu cisimleri Neptün ötesi cisimler tanımı altında toplanmıştır. Böylece Güneş çevresinde dönen cisimler genel olarak gezegenler, cüce gezegenler, kuyrukluyıldızlar, asteroitler ve Neptün ötesi cisimler olarak gruplandırılmaktadır.

İngilizce gökbilim terminolojisinde yakın tarihlerde yaşanan yeni bir gelişme, uzun süredir yaygın kullanımdan kalkmış olan ‘minor planetler’ kavramının yine pratik nedenlerle yeniden canlandırılmaya çalışılmasıdır. Güneş sistemi üyelerinin daha tutarlı bir sınıflamasını yapmak amacıyla atılan bu adım, gezegenler ve meteorlar dışında kalan tüm cisimleri tek bir çatı altında toplamaya dayanmaktadır.

Seçilmiş Bazı Asteroitler; 
Mars’ın Ay’larıyla (moon)- Kıyaslamalı

Cisim
Güneş 
 Merkezinden 
Uzaklık, AU*
Dönme 
 Periyodu, 
saat
Çap, km
Keşif yılı
Ceres
Vesta
Pallas
Hygeia
Davida
Juno
Ida
Bamberga
Eros
Gaspra
2.77
2.36
2.77
3.15
3.18
2.67
2.4
2.69
1.46
2.21

9.1
5.3
7.9
18
5.2
7
7.2
8
5.3
932
520
533
443
341
247
56x24
246
30
18x10
1801
1807
1802
1849
1903
1804
1884
1892
1898
1916
Mars’ın Ay’ları
Phobos
Deimos

1.52
1.52

7.6
30.2

27x19
15x11

1877
1877

*AU (veya AB, astronomik birim): Bir astronomik birim Güneş'in merkeziyle Dünya'nın merkezi arasındaki uzaklıktır; 149,5 milyon km (92,8 milyon mil)


(a): Dört en büyük asteroit 1 Ceres, 4 Vesta, 2 Pallas ve 10 Hygiea'dır (verilen çaplar kaynağa göre değişebilir). (b): Ceres en büyük ve en masif asteroittir. (c) Vesta en parlak ve en masif ikinci asteroittir

Asteroitlerin boyutlarını gözlemlerden tahmin etmek, düzensiz şekilleri, değişken renkleri ve küçük açısal çapları nedeniyle zordur. Örneğin, saf C tipi asteroitler çoğundan daha koyu renklidir. Sadece bir veya iki ekseni ölçülen asteroitler, eğer bilinmeyen ikinci veya üçüncü eksen ana eksenden önemli derecede daha küçükse, yanlış geometrik ortalama çapa sahip olabilir. Asteroid 16 Psyche'nin IRAS çapı 253 km'dir, ancak yalnızca 186 km'lik daha yeni ve doğru bir geometrik ortalamaya sahiptir.


https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_exceptional_asteroids
https://tr.wikipedia.org/wiki/Asteroit

16 Eylül 2019
1 Ekim 2024


GERİ (kuyrukluyıldız)
GERİ (ilişkili konular)
GERİ (astronomik obje)
GERİ (solar sistem)
GERİ (küçük solar sistem)
GERİ (astronomik cisim)
GERİ (astrobiyoloji)