Fiziksel bir sistemin simetri özellikleri, bu sistemi
karakterize eden koruma yasalarıyla yakından ilişkilidir. Noether teoremi bu
ilişkinin tam bir tanımını verir. Teorem, fiziksel bir sistemin her sürekli
simetrisinin, o sistemin bazı fiziksel özelliklerinin korunduğunu ima ettiğini
belirtir. Tersine, korunan her miktarın karşılık gelen bir simetrisi vardır.
Örneğin, uzamsal çeviri simetrisi (yani uzayın homojenliği) (doğrusal)
momentumun korunmasına yol açar ve zamansal çeviri simetrisi (yani zamanın
homojenliği) enerjinin korunmasına yol açar.
Aşağıdaki tablo bazı temel simetrileri ve ilgili korunan
miktarı özetlemektedir.
Sınıf
|
Değişmezlik
|
Korunmuş
miktar
|
Proper
ortokronos Lorentz simetri
|
zamanda
çeviri (homojenlik)
|
enerji
|
uzayda
çeviri (homojenlik)
|
lineer
momentum
|
|
uzayda
dönme (izotropi)
|
açısal
momentum
|
|
Ayrık
(discrete) simetri
|
P, koordinat
dönüşümü
|
uzaysal
parite
|
C
simetri, yük konjugasyon
|
yük
parite
|
|
T, zaman
tersine çevirme
|
zaman
parite
|
|
CPT (yük,
parite ve zamansal çeviri simetrisi)
|
parite
ürünleri
|
|
İç
simetri (uzay-zaman koordinatlarından bağımsız)
|
U(1)
ayar transformasyon
|
elektrik
yükü
lepton
jenerasyon sayısı
hiperyük
|
U(1)Y
ayar transformasyon
|
zayıf
hiperyük
|
|
U(2)
[U(1) x SU(2)]
|
elektrozayıf
kuvvet
|
|
SU(2)
ayar transformasyon
|
izospin
|
|
SU(2)L
ayar transformasyon
|
zayıf
izospin
|
|
P ×
SU(2)
|
G-parite
|
|
SU(3)
‘winding sayısı’
|
baryon
sayısı
|
|
SU(3)
ayar transformasyon
|
kuark
renk
|
|
SU(3)
(yaklaşık)
|
kuark
flavor
|
|
S(U(2)
× U(3) [U(1) x SU(2) x SU(3)]
|
Standart
Model
|
https://en.wikipedia.org/wiki/Symmetry_(physics)
https://en.wikipedia.org/wiki/Symmetry_(physics)#Local_and_global_symmetries
19 Nisan 2020
GERİ (yasalar)
GERİ
(simetri)
