Tekdüzenlilik (uniformitarianism)

Tekdüzenlilik (tekdüzelik doktrini veya tekdüzenlilik ilkesi olarak da bilinir), günümüzdeki bilimsel gözlemlerimizde varolan aynı doğal yasaların ve proseslerin, geçmişte evrende her zaman bulunduğu ve evrenin her yerinde geçerli olduğu varsayımıdır. Uzay-zaman boyunca neden ve sonucun sabitliği gibi bilimin temelini oluşturan metafizik ilkelerdeki değişmezliğe gönderme yapar; aynı zamanda fiziksel yasaların uzaysal-zamansal değişmezliğini tanımlamak için de kullanılmıştır.

Bilimsel yöntemle doğrulanamayan bir postülat olsa da, bazı bilim adamları tekdüzenliliğin bilimsel araştırmalarda gerekli bir ilk ilke olduğunu düşünüyor. Bazı bilim adamları ise, belirli düzenlilikler sergilemesine rağmen, doğanın kesinlikle tekdüze olmadığını kabul ediyorlar. Jeolojide, tekdüzenlilik, ‘şimdi, geçmişin anahtarıdır’ şeklindeki kademeli kavramı içerir. Jeolojik olaylar her zaman olduğu gibi şimdi de aynı oranda meydana geliyor.

William Whewell tarafından icat edildi, ilk olarak 18. yüzyılın sonlarında İngiliz doğa bilimcileri tarafından, Jeolog James Hutton'ın ‘Yer’in Teorisi’ de dahil olmak üzere birçok kitabında yaptığı çalışmalardan başlayarak önerildi. Hutton'ın çalışması daha sonra John Playfair tarafından incelenerek yeniden düzenlendi ve 1830'da jeolog Charles Lyell'in ‘Jeoloji İlkeleri’ ile popüler hale getirildi.


William Whewell
(1794 – 1866)

James Hutton
(1726 – 1797)

John Playfair
(1748 – 1819)

Charles Lyell
(1797 – 1875)



(a) Tekdüzenlilikle tanımlanan kaya oluşum proseslerini gösteren bir diyagram, (b) kaya döngüsü (Hutton ve Lyell’ın düşüncelerine göre) (https://publish.illinois.edu/foundationofmoderngeology/uniformitarianism/, https://evolution.berkeley.edu/evolibrary/article/0_0_0/history_12)

 

https://en.wikipedia.org/wiki/Uniformitarianism

26 Haziran 2021
20 Ekim 2023

 

GERİ (bilim felsefesi, filozofları)
GERİ (bilimin metateorisi)
GERİ (bilim felsefesi, tablo)