Simetrinin Tarihi (Fizik, Kimya ve
Matematikte)
M.Ö. 400
|
5
Platonik katı tanımlandı
|
M.Ö. 300
|
Öklid,
polihedra (çokyüzlü) geometrisini tanımladı
|
1528
|
Albrecht
Dürer, 'De simetri partum'; sanatta simetri üzerine bir çalışma yayımladı
|
1596
|
Johannes
Kepler, 'Mysterium Cosmographicum' da, bilinen gezegenlerin yörüngelerinin
Platonik katılar tarafından tanımlandığını ileri sürdü
|
1609
|
Kepler,
gezegensel hareket için üç ünlü yasasını ilan ettiği 'Astronomia Nova' yı
yayımladı
|
1611
|
Kepler,
'De nive sexangula' da kar kristallerinin altıgen simetrisini inceledi
|
1669
|
Nicolaus
Steno, 'De solido intra sodyum naturaliter contendo' da kristal açıların
araştırılmasını yayımladı
|
1687
|
Isaac
Newton, 'Principia'’yı yayımladı; mekânın homojenliği nedeniyle momentumun
korunmasını tanımladı
|
1770
|
Joseph-Louis
Lagrange, Permütasyonları ilk olarak cebirsel denklemler üzerinde bir
makalede inceledi
|
1772
|
Jean-Babtiste
Romé De Lisle 'Essai de Cristallographie'yi yayımladı; Steno'nun gözlemlerini doğruladı ve daha
sonra kristalleri simetri sınıflarında düzenlemeye çalıştı
|
1783
|
De
Lisle, kristal yüzler arasındaki açıların kristalleri tanımladığını belirtti
|
1784
|
René-Just
Haüy, kristallerin parçalanması ile ilgili deneyleri anlatan 'Essai d'une
theorie sur la structure des cristaux' yayımladı
|
1809
|
Wollaston
(1809), kristal açıları ölçen ilk gonyometreyı tanıttı
|
1821
|
Hausmann,
küresel trigonometreyi ileri sürdü
|
1830
|
Hessel,
32 çok yüzlü (polihedral) simetrinin varlığını gösterdi
|
1830
|
J.F.C.
Hessel, rasyonel endeksler yasasından başlayarak 32 kristal sınıfını türetti
|
1832
|
Neumann,
elastik sabitleri çıkarmak için simetriyi kullandı
|
1832
|
Evariste
Galois, bir denklemin cebirsel çözümleri ile denklemle ilişkili bir grup
permütasyonun yapısı arasındaki ilişkiyi kurdu
|
1840
|
Delafosse,
Haüy’ün teorisini simetri unsurlarını kullanarak değiştirdi
|
1844
|
Cauchy,
permütasyonların grup özelliklerini inceledi, sabit sayıda N elemanının
permütasyonlarına günümüzde simetrik SN grubu adı verildi
|
1847-50
|
Senarmont,
ısı ve elektrik iletkenliğinin kristallerin simetrisine uygun olduğunu
deneysel doğruladı
|
1849
|
Auguste
Bravais, 3 boyutta 14 uzay kafesi (latis) türetti
|
1851
|
Stokes,Senesmont'un
teorisinde simetriyi kullandı
|
1857
|
Pasteur,
simetri düşüncelerini kullanarak amil alkolün üretildiği fermantasyondaki
organik ajanı keşfetti
|
1860
|
Louis
Pasteur, optik aktivite ile enantiyomorfik moleküler yapılar arasındaki
bağlantıyı keşfetti
|
1872
|
Felix
Klein, geometrinin değişmezlik gruplarına göre sınıflandırıldığı Erlangen
programını önerdi
|
1873-4
|
Neumann,
holohedral kristallerin elastik sabitlerini türetmek için dönen koordinatları
uyguladı
|
1878
|
Arthur
Cayley kuramsal grup kavramının formülünü çıkardı
|
1882
|
Voigt,
Neumann’ın ve Kirchhoff’un çıkarımlarını tüm kristallere genişletti
|
1882
|
Jacques
ve Pierre Curie, kristal simetri açısından piezoelektrik görünüm için
koşulları açıkladı
|
1883
|
Aron,
Kirchhoff’un metodundaki elastik sabitleri daha ayrıntılı olarak türetti
|
1884
|
Minnigerode,
fiziksel olayların simetrisi kuralını ileri sürdü
|
1884
|
Mallard,
piroelektrik kristalleri tayin etmek için simetri kavramını dikkate aldı
|
1884
|
Pierre
Curie, fiziksel büyüklükleri de kapsayan simetri üzerinde çalıştı
|
1890-91
|
A.M.
Schönflies ve E.S. Fedorov, birbirinden bağımsız olarak 3 boyutta 230 uzay
grubu çıkardı
|
1893
|
Sophus
Lie ve Friedrich Engel, 'Theorie der Transformationsgruppen'i yayımladı
|
1894
|
Curie,
fiziksel olaylara simetrinin uygulanması için Curie prensibini yayımladı
|
1905
|
Einstein,
ünlü makalesinde Lorentz dönüşümlerinin izlediği bir dizi fiziksel varsayım
yayımladı
|
1895-1910
|
Frobenius
ve Schur, grup temsili teorisini yarattılar
|
1912
|
Von
Laue ve Friedrich ve Knipping, X-ışını kırınımı yoluyla kristallerin örgü
yapısı için deneysel kanıtlar gösterildi
|
1915
|
Amalie
Emmy Noether, simetriler ve korunum yasaları arasında ilişki kuran ünlü
teoremini yayımladı
|
1918
|
Hermann
Weyl, gravitasyon ve elektromagnetizma için klasik birleşik alan teorisi sundu
|
1924
|
S.
N. Bose, fotonlar için Bose-Einstein istatistiğini tanıttı
|
1925
|
Wolfgang
Pauli, daha sonra elektronların durumları için 'Pauli ilkesi' olarak
adlandırılan 'dışlama ilkesini' önerir
|
1926
|
Max
Born, Werner Heisenberg ve Pascual Jordan, açısal momentum ve spin 1/2'nin
kuantum teorisini tanıttı
|
1926
|
Fermi
ve Dirac, Fermi-Dirac istatistiklerini tanımladı
|
1927-28
|
Fritz
London ve Weyl, toplam elektrik yükü korunan miktar olarak ayar dönüşümlerini
kuantum teorisine dahil etti
|
1928
|
Dirac,
spin 1/2 parpartiküller için göreli bir dalga denklemi önerdi
|
1928
|
Weyl
'Grup Teorisi ve Kuantum Mekaniği' ni yayımladı
|
1929
|
Felix
Bloch, periyodik potansiyellerde elektron dalgası fonksiyonlarını tanımladı
|
1929
|
Hans
Bethe, kristal alan simetrisinden kaynaklanan atomik seviyelerin bölünmesini
türetti
|
1930
|
Eugene
Wigner, moleküler konfigürasyon simetrisinin titreşim spektrumu üzerindeki
etkilerini inceledi
|
1931
|
Wigner,
kuantum teorisine zaman ters simetrisini tanıttı ve 'grup teorisi ve atomik
spektrumların kuantum mekaniğine uygulanmasını' yayımladı
|
1931
|
Pauling,
orbitallerin simetrilerini kullanarak kimyasal bağlanma teorisini inceledi
|
1931
|
Dirac,
ilk antipartikül olan pozitronu tahmin etti
|
1932
|
Heisenberg,
nükleer teoride protonlar ve nötronlar arasında bir simetri sundu, bu daha
sonra izospin simetrisi olarak adlandırıldı
|
1932
|
Carl
Anderson, ilk antipartikül olan pozitronu bir kozmik ışın deneyinde buldu
|
1932
|
B.L
van der Waerden, 'Kuantum Mekaniğinde Grup Teorik Yöntemi'ni yayımladı
|
1935
|
V.
Fock, SO(4) simetrisinden t H-atomu spektrumunu üretti
|
1936
|
Heisenberg,
partikül ve antipartikül durumları birleştiren bir simetri operasyonu olarak
yük konjugasyonunu (C) tanıttı
|
1936
|
Frederick
Seitz, uzay gruplarının, kristal latislerin simetri gruplarını temsil
teorisini ortaya koydu
|
1937
|
HA.
Jahn ve E. Teller, moleküler konfigürasyonların simetrisi ile dejenere
moleküler elektron orbitallerinin stabilitesi (Jahn-Teller etkisi) arasında
bir bağlantı oluşturdu
|
1939
|
Wigner,
Poincaré grubunun üniter temsillerini inceleyerek tüm göreli dalga
denklemlerini ve kuantum alanların dönüşüm özelliklerinin sınıflandırılmasını
sağladı
|
1940
|
Pauli,
spin-istatistik teoremini kanıtldı (yarı-tamsayı spinli partiküllerin Fermi-Dirac
istatistikleri vardır, tamsayı spinli olanlar bozonlardır)
|
1948
|
H.S.M.
Coxeter 'Düzenli Politoplar'ı yayımladı
|
1954
|
Yang
ve Mills, iç simetri olarak yerel izospin dönüşümlerini tanıttı
|
1954
|
Wick,
Wightman ve Wigner, süperseçim kuralı kavramını tanıttı
|
1954-55
|
Lüders
ve Pauli, PCT teoremi, uzay inversiyonu (P), yük konjugasyonu (C) ve zaman
tersini (T) içeren yerel bir kuantum alan teorisinde bu dönüşümlerin PCT
ürününün her zaman bir simetri olduğu kanıtlandı
|
1956
|
C.S.
Wu, C.N. Yang ve T-D. Lee tarafından ileri sürülen parite kırıcı zayıf bir
etkileşimi deneysel olarak doğruladı
|
1959-61
|
Heisenberg,
Goldstone ve Nambu, göreceli kuantum alan teorisinin temel durumunun (vakum)
Hamiltonian'ın tam küresel simetrisinden yoksun olabileceğini ve bu
'kendiliğinden simetri kırılması’na kitlesel uyarımların (Goldstone
bozonları) eşlik etmesi gerektiğini önerdi
|
1961
|
Murray
Gell-Mann ve Yuval Neeman, SU(3)'ü güçlü etkileşimler (sekiz katlı yol) için
bir simetri olarak önerdi
|
1964
|
Gell-Mann
ve Zweig, SU (3) simetrisini hesaplamak için yeni, daha derin, kuantum
seviyeleri, kuarklar önerdi
|
1964
|
J.W.
Cronin ve W.L. Fitch, zayıf etkileşimin CP kırma kısmını deneysel olarak buldu
|
1964
|
Higgs
ve diğerleri, kendiliğinden kırılmış ayar simetrilerinin Goldstone bozonları
değil, büyük vektör mezonları olduğunu buldular
|
1965
|
R.B.
Woodward ve R. Hoffman, 'Woodward-Hoffman kuralları'nda yörünge simetrisinin
korunmasının moleküler reaksiyonların seyrini nasıl etkilediğini açıkladı
|
1967
|
Sheldon
Glashow, Steven Weinberg, Abdus Salam, elektrozayıf kuvvet ve simetri kırılması
ile ilgili tahminde bulundular
|
1973-74
|
Şu
anda kabul edilen partikül fiziği Standart Modeli’nin temel özellikleri
belirlendi
|
1977
|
Roger
Penrose, sadece iki farklı karo ve yaklaşık 5-kat simetri kullanarak düzlemin
bir aperiodik döşemesini gösterdi
|
1984
|
D.
Shechtman, laboratuvarda, geleneksel olarak var olması beklenmeyen
dodekahedral yapının kanıtı olan ilk kuasikristali buldu
|
1985
|
Curl,
Kroto, Smalley ve arkadaşları, bir helyum jetinde lazerle buharlaşan grafiti
vasıtasıyla ilk gözlenen C60 moleküllerini üretti
|
https://en.wikipedia.org/wiki/Symmetry_(physics)
http://www.theophys.kth.se/mathphys/SYM/sym_history.html
7 Nisan 2020
GERİ
(simetri)
