Gama-ışını astronomisinde, gama-ışını patlamaları (GRB'ler), uzak galaksilerde gözlemlenen son derece enerjik patlamalardır. Big Bang'den bu yana en enerjik ve aydınlık elektromagnetik olaylardır. Patlamalar on milisaniyeden birkaç saate kadar sürebilir. İlk gama ışını flaşından sonra, daha uzun ömürlü bir ‘afterglow’ genellikle daha uzun dalga boylarında (X-ışını, ultraviyole, optik, kızılötesi, mikrodalga ve radyo) yayılır.
Gözlenen çoğu GRB'nin yoğun radyasyonunun, bir süpernova
veya süperaydınlık süpernova süresince, yüksek-kütleli bir yıldızın bir nötron
yıldızı veya bir kara delik oluşturmak üzere içe doğru patlaması sırasında
salındığı düşünülmektedir.
GRB'lerin bir alt sınıfı (‘kısa’ patlamalar) ikili nötron
yıldızlarının birleşmesinden kaynaklanıyor gibi görünmektedir. Bu kısa
olayların bazılarında gözlenen öncü patlamanın nedeni, çarpışmalarına yol açan
saniyeler içinde yaşanan devasa gelgit kuvvetlerinin bir sonucu olarak bu tür
yıldızların kabuğu ile çekirdeği arasında bir rezonansın gelişmesidir; bu, yıldızın
tüm kabuğunun paramparça olmasına neden olabilir.
Çoğu GRB kaynakları Yeryüzünden milyarlarca ışıkyılı
uzaktadır, bu da patlamaların hem son derece enerjik (tipik bir patlama,
Güneş'in 10 milyar yıllık ömrü boyunca yapacağı kadar enerjiyi birkaç saniyede
serbest bırakır) ve hem de son derece nadir (bir milyon yılda galaksi başına
birkaç kez) olduğunu gösterir
İlgili bir fenomen sınıfı, ‘yumuşak gama tekrarlayıcı (düzensiz aralıklarla büyük gama ışını ve X
ışını patlamaları yayan astronomik objeler)’ parlamaları Samanyolu içindeki
magnetarlarla ilişkilendirilse de, gözlemlenen tüm GRB'ler Samanyolu
galaksisinin dışından kaynaklanmıştır. Samanyolunda doğrudan Yeryüzünü işaret
eden bir gama ışını patlamasının kitlesel bir yok oluşa neden olabileceği
varsayılmıştır.
GRB'ler ilk olarak 1967'de, gizli nükleer silah testlerini
tespit etmek için tasarlanmış olan Vela satelliteleri tarafından tespit edildi;
gizliliği kaldırıldı ve 1973'te yayınlandı.
Keşiflerinin ardından bu patlamaları açıklamak için yüzlerce
teorik model önerildi. 1997'de ilk X-ışını ve afterglowların saptanmasına ve
optik spektroskopi kullanılarak bunların kırmızıya kaymalarının ve dolayısıyla
mesafelerinin ve enerji çıktılarının doğrudan ölçülmesine kadar bu modelleri
doğrulamak için çok az bilgi mevcuttu.
Bu keşifler ve patlamalarla ilişkili gökadalar ve
süpernovalarla ilgili sonraki çalışmalar, GRB'lerin mesafesini ve aydınlıklığını
netleştirdi ve onları kesin olarak uzak galaksilere yerleştirdi.
https://en.wikipedia.org/wiki/Gamma-ray_burst
23 Şubat 2022
GERİ (astronomik obje)
GERİ (basit bedenler)
GERİ (kompakt
yıldızlar)
GERİ
(intrinsik değişken)
GERİ
(kara delikler)
GERİ
(astronomik cisim)
