Bir ekosistem, bir sistem olarak etkileşime giren,
çevrelerinin cansız bileşenleri ile bağlantılı bir canlı organizmalar
topluluğudur. Bu biyotik ve abiyotik bileşenler, besin döngüleri ve enerji
akışları aracılığıyla birbirine bağlanır. Enerji sisteme fotosentez yoluyla
girer ve bitki dokusuna dahil edilir. Bitkiler ve birbirlerini besleyerek
hayvanlar, madde ve enerjinin sistem içerisindeki hareketinde önemli bir rol
oynar. Ayrıca mevcut bitki ve mikrobiyal biyokütle miktarını da etkiler.
Ayrıştırıcılar, ölü organik maddeyi parçalayarak karbonu atmosfere geri bırakır
ve ölü biyokütlede depolanan besinleri bitkiler, diğer mikroplar tarafından
kolayca kullanılabilecek bir biçime dönüştürerek besin döngüsünü kolaylaştırır.
Ekosistemler, dış ve iç faktörler tarafından kontrol edilir.
Toprağı ve topografyayı oluşturan iklim, ana malzeme gibi dış faktörler bir
ekosistemin genel yapısını kontrol eder, ancak kendileri ekosistemden
etkilenmezler. Dış faktörlerden farklı olarak, iç faktörler kontrol edilir,
örneğin ayrışma, kök rekabeti, gölgeleme, rahatsızlık, ardıllık ve mevcutların türleri
gibi.
Ekosistemler dinamik varlıklardır; periyodik bozukluklara
maruz kalırlar ve bazı geçmiş bozukluklardan kurtulma prosesleri (süreçler)
içindedirler. Dünyanın farklı yerlerinde bulunan benzer ortamlardaki
ekosistemler, basitçe farklı tür havuzlarına sahip oldukları için işleri çok
farklı şekilde yapabilir. İç faktörler yalnızca ekosistem süreçlerini kontrol
etmekle kalmaz, aynı zamanda onlar tarafından da kontrol edilir ve genellikle
geri bildirim döngülerine tabidir.
Kaynak girdileri genellikle iklim ve ana malzeme gibi dış
proseslerle kontrol edilir. Ekosistem içindeki kaynak kullanılabilirliği,
ayrıştırma, kök rekabeti veya gölgeleme gibi iç faktörlerle kontrol edilir.
İnsanlar ekosistemler içinde faaliyet göstermelerine rağmen, kümülatif etkileri
iklim gibi dış faktörleri etkileyecek kadar büyüktür.
Biyoçeşitlilik, bozulma ve birbirini izleyen prosesler gibi
ekosistem işleyişini etkiler. Ekosistemler, insanların gerek duyduğu çeşitli
malzeme ve hizmetler sağlar.
Prosesler
Ekosistemler hem dış hem de iç faktörler tarafından kontrol
edilir. Durum faktörleri olarak da adlandırılan dış faktörler, bir ekosistemin
genel yapısını ve içindeki işleyiş şeklini kontrol eder, ancak kendileri
ekosistemden etkilenmez.
Ekosistemlerdeki iç faktörler sadece ekosistem proseslerini
kontrol etmekle kalmaz, aynı zamanda onlar tarafından da kontrol edilir. Sonuç
olarak, genellikle geri bildirim döngülerine tabidirler.
1. Birincil üretim
Birincil üretim, inorganik karbon kaynaklarından organik
madde üretimidir. Bu esas olarak fotosentez yoluyla gerçekleşir. Bu proseste dahil
edilen enerji yeryüzündeki yaşamı desteklerken, karbon, canlı ve ölü biyokütle,
toprak karbonu ve fosil yakıtlardaki organik maddenin çoğunu oluştur. Aynı
zamanda sera etkisi ile küresel iklimi etkileyen karbon döngüsünü de harekete
geçirir.
2. Enerji akışı
Enerji ve karbon, ekosistemlere fotosentez yoluyla girer,
canlı dokulara dahil edilir, canlı ve ölü bitki maddeleriyle beslenen diğer
organizmalara aktarılır ve sonunda solunum yoluyla salınır.
Bitki dokularına katılan karbon ve enerji (net birincil
üretim) ya bitki canlıyken hayvanlar tarafından tüketilir ya da bitki dokusu
öldüğünde ve döküntü haline geldiğinde yenmeden kalır. Karasal ekosistemlerde,
net birincil üretimin kabaca %90'ı, ayrıştırıcılar tarafından parçalanmaktadır.
Kalan kısım ya hayvanlar tarafından canlıyken tüketilir ve bitki bazlı trofik (besleyici)
sisteme girer ya da öldükten sonra tüketilir ve detritus (döküntü) bazlı trofik
sisteme girer.
3. Ayrışma
Ölü organik maddedeki karbon ve besinler, ayrışma
(dekompozisyon) olarak bilinen bir grup prosesle parçalanır. Bu, daha sonra
bitki ve mikrobiyal üretim için yeniden kullanılabilen besinleri salar ve
karbondioksiti fotosentez için kullanılabileceği atmosfere (veya suya)
döndürür. Ayrışma olmadığında, ölü organik madde bir ekosistemde birikir ve
besinler ve atmosferdeki karbondioksit tükenir. Karasal net birincil üretimin
yaklaşık % 90'ı doğrudan tesisten ayrıştırıcıya gider.
4. Besin döngüsü
Ekosistemler, daha geniş çevre ile sürekli olarak enerji ve
karbon alışverişinde bulunur. Mineral besinler ise çoğunlukla bitkiler,
hayvanlar, mikroplar ve toprak arasında gidip gelir. Nitrojenin çoğu
ekosistemlere biyolojik nitrojen fiksasyonu (bağlanma) yoluyla girer, çökeltme,
toz, gazlar yoluyla biriktirilir veya gübre olarak uygulanır.
Çoğu karasal ekosistem nitrojenle sınırlı olduğundan, nitrojen
döngüsü ekosistem üretimi üzerinde önemli bir kontroldür.
5. İşlev ve biyolojik
çeşitlilik
Biyolojik çeşitlilik, ekosistemin işleyişinde önemli bir rol
oynar. Bunun nedeni, ekosistem proseslerinin bir ekosistemdeki türlerin sayısı,
her bir türün kesin doğası ve bu türler içindeki organizmaların görece bolluğu
tarafından yönlendirilmesidir. Ekosistem prosesleri, aslında bireysel
organizmaların eylemleri yoluyla gerçekleşen geniş genellemelerdir.
Organizmaların doğası - ait oldukları türler, işlevsel gruplar ve trofik
seviyeler - bu bireylerin gerçekleştirebilecekleri türden eylemleri ve bunu
yaptıkları göreceli verimliliği belirler.
6. Dinamik
Ekosistemler dinamik varlıklardır; periyodik karışıklıklara
(bozukluklar) maruz kalırlar ve geçmişteki bazı karışıklıklardan kurtulma
prosesleri içindedirler. Bir bozulma meydana geldiğinde, bir ekosistem ilk
durumundan uzaklaşarak tepki verir. Bir ekosistemin, bu karışıklığa rağmen
denge durumuna yakın kalma eğilimi, direnci olarak adlandırılır. Öte yandan, karışıklıktan
sonra başlangıç durumuna geri dönme hızına esneklik denir. Çıplak kayadan
toprağın gelişmesinde ve bir topluluğun bozukluktan kurtulmasında zaman önemli
bir rol oynar.
Solda: Mercan resif ekosistemleri oldukça verimli deniz sistemleridir.
Sağda: Washington, Olimpiyat Yarımadası'nda ılıman yağmur ormanı
(a) Bitkilerde fotosentez şeması,
(b) fotosentez güneş ışığını kimyasal enerjiye dönüştürür, O2'yi
serbest bırakmak için suyu ayrıştırır ve CO2'yi şekerde sabitler, (c)
ayrıştırma aşamaları
https://en.wikipedia.org/wiki/Ecosystem
http://bilsenbesergil.blogspot.com/p/sera-etkisi-ve-eko-sistem-seralar.html
21 Kasım 2020
26 Nisan 2023
8 Nisan 2024
