Yer'in ekseni etrafında dönüşü
Yer, kuzey ve güney kutup noktalarından
geçen yer ekseni etrafında 24 saatte bir dönüş yapar. Yer'in ekseni, yörünge
düzlemine dik değildir. Eksen ile ekliptik arasında 66033’ lık
açısal fark vardır. Yer'in ekseni etrafındaki dönüşüne bağlı olarak iki tür
hız oluşur: çizgisel hız ve açısal hız.
Çizgisel hız, Yer'in geoid şekli nedeniyle,
Ekvator’dan kutuplara doğru azalır. Ekvator üzerindeki bir nokta saatte
yaklaşık 1670 km’lik bir çizgisel hız yaparken kutup noktalarında bu hız sıfıra
eşittir.
Açısal hız, Yer'in ekseni etrafında dönüş
açısı ile ilgilidir; Yer üzerindeki tüm noktalar 24 saatte 3600
döndüğünden açısal hızları eşittir. Dünya, 1 saatte 150’lik dönüş
yapar.
Yer'in ekseni
etrafındaki dönüşünün ortaya çıkardığı sonuçlar:
·
Gece ve gündüz oluşarak birbirini izler. Gece ve
gündüz süreleri Ekvator üzerinde sürekli 12’şer saattir. Kutuplara yaklaştıkça,
mevsim durumuna göre gece ve gündüzün uzaması ya da kısalması gözlenir. Bu
durum eksen eğikliğinin sonucudur.
·
Gece soğuma, gündüz ısınma gerçekleşir. Bu
nedenle günlük sıcaklık ve basınç farkları oluşur. Bu durum, mekanik çözülmeden
meltem rüzgarlarının oluşmasına kadar birçok coğrafi olayın temelini teşkil
eder.
·
Gün içinde güneş ışınlarının geliş açısı ve
cisimlerin gölge boyu değişir.
·
Doğudaki yerler Güneş’i batıdaki yerlerden önce
görür. Bu nedenle yerel saat farkları oluşur.
·
Doğuda güneş erken doğar ve erken batar, batıda
ise geç doğar ve geç batar.
·
Eksen etrafındaki dönüşten ortaya çıkan
saptırıcı kuvvet (Coriolis) sürekli rüzgar yönlerinde sapmalara neden olur. (kuzey
yarıkürede sağa, güney yarıkürede sola doğru.)
·
300 ve 600 Kuzey ve Güney
enlemleri boyunca dinamik kökenli basınç kuşakları oluşur.
·
Ana yönler oluşur.
Yer'in güneş etrafındaki hareketi
Yeryüzü Güneş etrafındaki hareketini Ekliptik
adı verilen elips şeklindeki düzlemde saat ibresinin tersine doğru hareket
ederek 365 gün 6 saatte tamamlar.
Yörünge düzleminin (ekliptik düzlem) elips
şeklinde olmasından dolayı Dünya’nın Güneş’e olan uzaklığı değişir. Dünya 3
Ocak tarihinde Güneş’e en yakın duruma gelir, buna Günberi (Perihel) denir. 4
Temmuz tarihinde ise Güneş’e en uzak durumundadır. Buna da Günöte (Afel) denir.
Dünya Güneş’e yaklaştığı zaman Güneş’in çekim
kuvveti arttığından Dünya’nın yörüngedeki dönüş hızı da artar. Uzaklaştığı
zaman da çekim kuvveti azalacağından yörünge üzerindeki dönüş hızı azalır.
Bu nedenle; kuzey yarımküre’nin yaz mevsimi
(21 Mart ile 23 Eylül arası), güney yarımküre’nin yaz mevsiminden (23 Eylül ile
21 Mart arası) daha uzun (7 gün) sürer. Dünya Güneş’e yakın olduğunda dönüş
hızı arttığından Şubat ayı 28 gün sürer. Dünya Güneş’e uzak olduğunda dönüş
hızı azaldığından sonbahar ekinoksuna iki gün geç girilir (23 Eylül’de
yaşanır). Dünya Güneş’e yaklaştığında çekim kuvveti arttığından gel-git genliği
de artar. Dünya’nın Güneş’e yaklaşması ve uzaklaşması mevsimlik sıcaklık
dağışına etki etmez. Mevsimlik sıcaklık dağılışını etkileyen faktör, ışınların
düşme açısıdır. Bunu da eksen eğikliği belirler. Ekvator ile Yörünge düzlemi
(Ekliptik) arasında 23˚27’ lık açının bulunmasından dolayı Yer ekseni ile
Yörünge düzlemi arasında 66033’ lık bir açı oluşmuştur. Yani Yer
ekseni yörünge düzlemine eğiktir.
Bunun sonucunda;
·
Güneş ışınlarının Yer üzerindeki noktalara
düşme açısı yıl içerisinde değişir.
·
Işınların düşme açısındaki değişikliğe bağlı
olarak yıllık sıcaklık farkları oluşmuş ve mevsimler meydana gelmiştir.
·
Aynı anda, farklı yarımkürelerde farklı
mevsimler yaşanır.
·
Bir noktada güneş ışınlarının atmosferdeki
tutulma miktarı yıl içinde değişir.
·
Cisimlerin gölge boyları yıl içinde değişir.
·
Gece-gündüz süreleri yıl içinde değişir (Ekvator
hariç).
·
Mevsimlik sıcaklık değişimine bağlı olarak
yüksek ve alçak basınçlar, karalar ve denizler arasında yer değiştirir. Bunun
sonucunda muson rüzgarları oluşur.
·
Aydınlanma çemberi yıl içerisinde yer
değiştirir.
·
Bir noktadaki Güneş’in doğuş ve batış saatleri
yıl içerisinde değişir.
·
Güneş’in ufuk düzlemindeki tepe noktası yıl
içerisinde değişir.
·
Dönencelerin yeri (23˚27’ Kuzey ve Güney) ve
Kutup dairelerinin (66˚33’ Kuzey ve Güney) yeri belirlenmiştir.
·
Güneş ışınlarının dik geldiği yerler dönenceler
arasında yer değiştirir.
·
Matematik iklim kuşakları oluşmuştur.
·
Kutup noktalarında 6 ay süreyle gündüz, 6 ay
süreyle gece yaşanır.
·
Dünya’nın yıllık hareketinin sonuçları eksen
eğikliğine bağlı olarak gerçekleşir. Bu nedenle, eğer eksen eğikliği olmasaydı
yukarıda belirtilen sonuçların hiçbiri oluşmazdı.
·
Güneş ışınları dönencelere yılda birer defa,
dönenceler arasındaki her noktaya iki defa dik gelir. Dönencelerin dışına
kesinlikle dik açıyla gelmez.
Dünya'nın kendi ekseni üzerinde eğilmesi
Dünya'nın hareketi
http://www.kozanbilgi.net/dunyanin-hareketleri.html
2 Ekim 2019
