Dev-Etki Hipotezi (giant-impact hypothesis)

Dev-etki (dev-darbe) hipotezi lunanın (Ay), yaklaşık 4,5 milyar yıl önce ^(*)Hadean eon'unda proto-Yer ile Mars büyüklüğünde bir gezegen arasındaki çarpışmanın püskürmesinden oluştuğunu öne sürüyor. Çarpan cisme bazen Ay tanrıçası Selene'nin annesi efsanevi Yunan Titan'ın adından dolayıTheia denir.

2016'da yayınlanan bir rapor, ay kayalarının analizine dayanarak darbenin direkt bir vuruş olabileceğini ve her iki ana gövdenin tamamen karışmasına yolaçabileceğini gösteriyor. (*Hadean eon: Yer üzerindeki yaşamın fosil kayıtlarından önceki zamanı temsil eder; üst sınırı şimdi 4.0 Ga (milyar yıl) olarak kabul edilir.)

Dev-etki hipotezi şu anda Ay'ın oluşumu için tercih edilen bilimsel hipotezdir. Destekleyici kanıtlar:

·         Yer’in dönüşü ve Ay'ın yörüngesi benzer yönlere sahiptir.

·         Ay örnekleri, Ay'ın yüzeyinin bir zamanlar erimiş olduğunu gösteriyor.

·         Ay'ın nispeten küçük bir demir çekirdeği vardır.

·         Ay, Yer’den daha düşük bir yoğunluğa sahiptir.

·         Diğer yıldız sistemlerinde de benzer çarpışmaların enkaz diskleriyle sonuçlanan kanıtları vardır.

·         Dev çarpışmalar, solar sistemin oluşumunun önde gelen teorileriyle tutarlıdır.

·         Lunar ve karasal kayanın kararlı-izotop oranları aynıdır ve ortak bir kökene işaret eder.

Bununla birlikte, dev-etki hipotezinin en iyi güncel modelleriyle ilgili birkaç soru vardır. Böylesine devasa bir çarpmanın enerjisinin Yer’i küresel bir magma okyanusu üretmek için ısıttığı tahmin ediliyor; Yer’in mantosuna batan daha ağır malzemenin gezegensel farklılaşmasının sonucu olarak ortaya çıkan kanıtlar belgelenmiştir.

Bununla birlikte, dev-etki olayıyla başlayan ve enkazın tek bir aya evrimini izleyen kendi kendine tutarlı bir model yoktur. Geriye kalan diğer sorular arasında Ay'ın uçucu elementlerini ne zaman kaybettiği ve oluşumu sırasında dev-etkiler yaşayan Venüs'ün neden benzer bir ay barındırmadığı yer alıyor.

 

Dev-etki hipotezinin basit bir temsili

 

https://en.wikipedia.org/wiki/Giant-impact_hypothesis

26 Eylül 2020 

 

GERİ (ay)

GERİ (ayda bilim)

GERİ (ayın kökeni)