Bilimsel bir teori, kabul edilen gözlem, ölçüm ve sonuçların değerlendirilmesi protokollerini kullanarak, bilimsel yönteme uygun olarak tekrar tekrar test edilebilen ve doğrulanabilen doğal dünyanın ve evrenin bir yönünün açıklamasıdır. Mümkün olduğunda, teoriler bir deneyle /kontrollü koşullar altında) test edilir. Deneysel teste uygun olmayan durumlarda, teoriler, abdüktif akıl yürütme ilkeleri aracılığıyla değerlendirilir. (Abdüktif akıl yürütme – hepten gidimsel çıkarım – , bir gözlem veya gözlem seti ile başlar ve daha sonra gözlemlerden en basit ve en olası sonucu arar; bu proses, tümdengelimli akıl yürütmenin aksine, mantıklı bir sonuç verir, ancak olumlu bir şekilde doğrulamaz.)
Bilimsel bir teori, bilimsel bir gerçek veya bilimsel
yasadan, bir teorinin ‘neden’ veya ‘nasıl’ı açıklaması bakımından farklıdır:
bir gerçek, basit, temel bir gözlemdir, oysa bir yasa, gerçekler arasındaki bir
ilişki hakkında bir ifadedir (genellikle matematiksel bir denklemdir). Örneğin
Newton'un gravite yasası, cisimler arasındaki çekimi tahmin etmek için
kullanılabilecek matematiksel bir denklemdir, ancak gravitenin nasıl
çalıştığını açıklamak için bir teori değildir. Stephen Jay Gould,
"...olgular ve teoriler farklı şeylerdir, artan kesinlik hiyerarşisinde
basamaklar değil. Gerçekler dünyanın verileridir. Teoriler, gerçekleri
açıklayan ve yorumlayan fikir yapılarıdır." demiştir.
Bilim disiplinlerinde kullanıldığı şekliyle bilimsel teori teriminin anlamı,
teorinin yaygın yerel kullanımından önemli ölçüde farklıdır. Günlük konuşmada
teori, doğrulanmamış ve spekülatif bir tahmini temsil eden bir açıklamayı
belirtirken, bilimde test edilmiş ve yaygın olarak geçerli olarak kabul edilen
bir açıklamayı tanımlar.
Bilimsel bir teorinin gücü, açıklayabileceği fenomenlerin
çeşitliliği ve basitliği ile ilgilidir. Ek bilimsel kanıtlar toplandıkça,
bilimsel bir teori değiştirilebilir ve yeni bulgulara uygun hale getirilemezse
reddedilebilir; bu gibi durumlarda, daha doğru bir teori gereklidir.
Bazı teoriler o kadar köklüdür ki, hiçbir zaman kökten
değiştirilmeleri olası değildir (örneğin, evrim, güneş merkezli teori, hücre
teorisi, levha tektoniği teorisi, hastalık mikrop teorisi vs. gibi bilimsel
teoriler). Belirli durumlarda, tüm verilere uymayan bilimsel bir teori veya
bilimsel yasa, belirli koşullar altında (basitliği nedeniyle) bir yaklaşım
olarak yararlı olabilir. Bir örnek, ışık hızına göre küçük hızlarda özel
göreliliğe son derece doğru bir yaklaşım olan Newton'un hareket yasalarıdır.
Bilimsel teoriler test edilebilir ve yanlışlanabilir
tahminlerde bulunabilir. Belirli bir doğal fenomenin nedenlerini tanımlarlar ve
fiziksel evrenin veya belirli araştırma alanlarının (örneğin elektrik, kimya ve
astronomi) yönlerini açıklamak ve tahmin etmek için kullanılırlar. Diğer
bilimsel bilgi formlarında olduğu gibi, bilimsel teoriler hem tümdengelimci hem
de tümevarımcıdır, öngörücü ve açıklayıcı gücü hedefler.
Bilim adamları, teorileri bilimsel bilgiyi ilerletmek ve
teknoloji veya tıptaki gelişmeleri kolaylaştırmak için kullanırlar.
bilimsel yasa ne olduğunu açıklar
https://en.wikipedia.org/wiki/Scientific_theory
16 Haziran 2021
20 Ekim 2023
8 Nisan 2024
GERİ (bilim
felsefesi, filozofları)
GERİ
(kavramlar)
GERİ
(bilim felsefesi, tablo)
GERİ (biyoloji)
