Prof. Dr. Bilsen Beşergil: Akılcılık (rationalism)

Felsefede Akılcılık (rasyonalizm), ‘aklı bilginin ana kaynağı ve testi olarak gören’ veya ‘bir bilgi veya doğrulama kaynağı olarak akla başvuran herhangi bir görüş’ olan epistemolojik bakıştır. Daha uygun olarak, rasyonalizm, ‘gerçeğin ölçütünün duyusal değil, entelektüel ve tümdengelim olduğu’ bir metodoloji veya teori olarak tanımlanır.

Modern biçimindeki rasyonalizm antik çağlardan sonra gelse de, filozoflar bu zamandan beri rasyonalizmin temellerini attılar. Özellikle bilginin farkında olabileceğimiz anlayışı, sadece rasyonel düşüncenin kullanımı yoluyla elde edilebilir.

‘Ampirizm, Rasyonalizm ve Pozitivizmin Tarihi’ (Hjorland (2005), bu teorilerin kökenini ve birbirleriyle olan ilişkisini anlatan Ampirizm, Rasyonalizm ve Pozitivizm'in tarihini çizmiştir. Hjorland’a göre bilginin doğası ile ilgili sorular tarihe kadar uzanır, Platon ve Aristoteles gibi filozoflar bile farklı yaklaşımlar tanımlamışlardır. Platon mantıksal sezgilerden yanayken, Aristoteles ampirik araştırmaya vurgu yapmıştır (Hjorland, 2005).

On yedinci yüzyılın bilimsel devrimi, mistisizme ve doğaüstü bilgi edinme yollarına karşı muhalefet geliştirmede önemli bir dönemdi. Bu dönemde bilimde bilimsel deney hakimdir; bazı otoritelere eleştirel olarak incelenmeden inanılması gerektiği inancının yerine geçer. Bilimsel yöntemin popüler bir yorumu, yalnızca gözlemlere dayanmasıdır. Bu yorum sorunsuz değildir ve klasik rasyonalistler, gözlemlerin ampirik olarak doğrulanamayan kavramları önceden varsaydığını iddia ederek eleştirdiler.

Ampirizm ve Rasyonalizm, Batı felsefesinde skolastisizm ve Kant arasındaki iki ana eğilimdir. Ampirizm İngiliz düşüncesiyle, rasyonalizm ise kıta düşüncesiyle ilgilidir. Başlıca İngiliz ampiristleri John Locke, George Berkeley, David Hume ve John Stuart Mill, kıtasal rasyonalistler Rene Descartes, Benedict de Spinoza ve Gottfried Wilhelm Leibniz'dir.

Yirminci yüzyılda rasyonalizm, rasyonalizm ve ampirizmi birleştirme girişimi olan mantıksal pozitivizm olarak temsil edildi. Pozitivizme bir hareket ve ideoloji olarak ayırt edici özellikleri Auguste Comte tarafından verilmiştir.