Abdüktif akıl yürütme (retrodüksiyon da denir), 19. yüzyılın son üçte birinde Amerikalı filozof Charles Sanders Peirce tarafından formüle edilen ve geliştirilen bir mantıksal çıkarım biçimidir. Bir gözlem veya gözlem seti ile başlar ve daha sonra gözlemlerden en basit ve en olası sonucu arar.
Bu proses, tümdengelimli akıl yürütmeden farklı olarak,
makul bir sonuç verir, ancak bunu olumlu bir şekilde doğrulamaz. Bu nedenle,
abdüktif sonuçlar, ‘en uygun’ veya ‘büyük olasılıkla’ gibi geri çekilme
terimleriyle ifade edilen bir belirsizlik veya şüphe kalıntısına sahip olarak
nitelendirilir. ‘Abdüksiyon’ ve ‘en iyi açıklamaya yönelik çıkarsama’
terimlerinin tüm kullanımları tam olarak eşdeğer olmasa da, ‘abdüktif’ ile
ilgili akıl yürütmeyi ‘en iyi açıklamaya çıkarım’ olarak anlayabiliriz.
1990'larda bilgi işlem gücü arttıkça, hukuk, bilgisayar
bilimi ve yapay zeka araştırmaları, abdüksiyon konusuna olan ilgiyi yeniden
canlandırdı. Tanısal uzman sistemler sıklıkla abdüksiyonu kullanır.
Dedüksiyon (tümdengelim):
Dedüktif akıl yürütme, b'nin yalnızca a'nın biçimsel
mantıksal bir sonucu olduğu durumlarda b'nin türetilmesine izin verir. Başka
bir deyişle, tümdengelim, varsayılanın sonuçlarını türetir. Varsayımların
doğruluğu göz önüne alındığında, geçerli bir kesinti (dedüksiyon), sonucun
doğruluğunu garanti eder. Örneğin, "Wikiler herkes tarafından
düzenlenebilir" (a1) ve "Wikipedia bir wikidir" (a2)
verildiğinde, "Wikipedia herkes tarafından düzenlenebilir" (b) sonucu
çıkar.
İndüksiyon (tümevarım):
İndüktif akıl yürütme, b'nin a'dan zorunlu olarak çıkmadığı
durumlarda a'dan b çıkarımına izin verir. a bize b'yi kabul etmek için çok iyi
bir neden verebilir, ancak b'yi sağlamaz. Örneğin, şimdiye kadar
gözlemlediğimiz tüm kuğular beyazsa, tüm kuğuların beyaz olma olasılığının
makul olduğu sonucunu çıkarabiliriz. Öncülden çıkan sonuca inanmak için iyi bir
nedenimiz vardır, ancak sonucun doğruluğu garanti edilmiyor. (Gerçekten de bazı
kuğuların siyah olduğu ortaya çıktı.)
Abdüksiyon (dışaçekim, heptengitmeli):
Abdüktif akıl yürütme, b'nin bir açıklaması olarak a'nın
çıkarılmasına izin verir. Bu çıkarımın bir sonucu olarak, abdüksiyon, a
önkoşulunun b sonucundan çıkarılmasına izin verir. Tümdengelimli akıl yürütme
ve abdüktif akıl yürütme, bu nedenle, "a,
b'yi gerektirir" önermesinin sol veya sağ ucunun sonuç işlevi
gördüğünde farklılık gösterir. Bu haliyle abdüksiyon, b için birden çok olası
açıklama nedeniyle sonucu olumlamanın mantıksal yanılgısına biçimsel olarak
eşdeğerdir.
https://en.wikipedia.org/wiki/Abductive_reasoning
17 Haziran 2021
GERİ
(bilim felsefesi, filozofları)
GERİ
(bilimin metateorisi)
