Fizik ve görelilikte, zaman genişlemesi (dilasyon), iki saat ile ölçülen geçen zamandaki farktır. Bu, aralarındaki rölatif bir hızdan (özel rölativistik ‘kinetik’ zaman dilasyonu) veya konumları arasındaki gravitasyonal potansiyelindeki bir farktan (genel rölativistik gravitasyonal zaman dilasyonu) kaynaklanır. Özellikle belirtilmediğinde ‘zaman dilasyonu’, çoğunlukla hıza bağlı etkiyi ifade eder.
Bir gözlemci ile hareketli bir saat arasındaki değişen
mesafeye bağlı olarak değişen sinyal gecikmelerini telafi ettikten sonra (yani
Doppler etkisi), gözlemci, hareketli saati kendi referans çerçevesinde
hareketsiz olan bir saatten daha yavaş geçiyor olarak ölçecektir. Ek olarak,
bir masif cisme yakın (ve dolayısıyla daha düşük gravitasyonal potansiyelinde)
bir saat, söz konusu masif cisimden daha uzağa yerleştirilmiş (ve daha yüksek
bir gravitasyonal potansiyelde) bir saatten daha az ‘geçen zaman’ı
kaydedecektir.
Rölativite teorisinin bu tahminleri deneyle defalarca
doğrulanmıştır; bunlar, örneğin GPS ve Galileo gibi uydu navigasyon
sistemlerinin çalışmasında pratik bir ilgi kaynağıdır. Zaman genişlemesi bilim
kurgu eserlerinin konusu da olmuştur.
(a) Dairesel yörünge yarıçapı r = rs/re'nin fonksiyonu olarak günlük zaman genişlemesi (dilasyon); kazanç veya negatif ise kayıp. rs: uydu yörünge yarıçapı, re: ekvatoryal yeryüzü yarıçapıdır (Schwarzschild metriği kullanılarak hesaplanır; r ≈ 1.497'de zaman genişlemesi yoktur). Burada hareketin etkisi ve azalan gravite birbirini götürür. ISS astronotları aşağıda uçarken, GPS ve sabit uydular yukarıda uçar.
(b) dairesel yörünge
yüksekliği üzerindeki günlük zaman dilasyonunun bileşenlerine bölünmesi
(GPS: Global Positioning System, ISS: International
Space Station)
https://en.wikipedia.org/wiki/Time_dilation
29 Nisan 2021
GERİ (özel görelilik
kuramı)
GERİ
(gravitasyon ve görelilik)
