Valens (değerlik) kabuğu elektron çifti itmesi (VSEPR*) teorisi, kimyada, bireysel moleküllerin geometrisini, merkez atomlarını çevreleyen elektron çiftlerinin sayısından tahmin etmek için kullanılan bir modeldir. Aynı zamanda iki ana geliştiricisi Ronald Gillespie ve Ronald Nyholm'dan sonra, Gillespie-Nyholm teorisi olarak da adlandırılmıştır. (VSEPR*: Valence shell electron pair repulsion)
VSEPR'nin temeli, bir atomu çevreleyen değerlik elektron çiftlerinin
birbirini itme eğiliminde olmasıdır. İtme ne kadar büyükse molekülün enerjisi
de o kadar yüksek (daha az kararlı) olur. Bu nedenle, bir molekülün VSEPR
tarafından tahmin edilen moleküler geometrisi, bu itmeye mümkün olduğunca az
sahip olan geometridir. Gillespie, Pauli dışlama ilkesinden kaynaklanan
elektron-elektron itmesinin, moleküler geometriyi belirlemede elektrostatik
itmeden daha önemli olduğunu vurgulamıştır.
VSEPR
teorisinin içgörüsü, moleküllerin elektron yoğunluğunun topolojik analizinden
elde edilir. Bu tür kuantum kimyasal topoloji (QCT) yöntemleri, elektron lokalizasyon
fonksiyonunu (ELF) ve moleküllerdeki atomların kuantum teorisini (QTAIM)
içerir.
Ana-grup elementleri için,
sayıları 0 ila 3 arasında değişebilen stereokimyasal olarak aktif yalnız-çiftler
E vardır. Geometriler elektron düzenlemesine göre değil, sadece atomik
konumlara göre adlandırılır; örneğin, AX2E1'in bir bent (bükülmüş)
molekül olarak tanımlanması, üç AX2 atomunun tek bir düz çizgide olmadığı
anlamına gelir, ancak yalnız-çift geometrinin belirlenmesine yardımcı olur.
Bir moleküldeki merkezi atomun
sterik sayısı, o merkezi atoma bağlı atomların sayısıdır, buna koordinasyon
numarası denir, artı merkezi atomdaki yalnız değerlik elektron çiftlerinin
sayısıdır. Örneğin SF4 molekülünde merkezi kükürt atomunun dört
ligandı vardır; kükürtün koordinasyon sayısı dörttür. Kükürtün bu molekülde
dört ligandın yanı sıra bir de ortak olmayan çifti vardır. Böylece sterik sayı
4 + 1 = 5 olur.
24 Eylül 2023
