Moleküler klonlamada bir vektör, yabancı bir nükleik diziyi (genellikle DNA) çoğaltılabileceği ve/veya ifade edilebileceği başka bir hücreye yapay olarak taşımak için bir araç olarak kullanılan herhangi bir partiküldür (örneğin plazmitler, kozmidler, lambda fajları). Yabancı DNA içeren bir vektöre rekombinant DNA adı verilir.
Dört ana
vektör türü plazmitler, viral vektörler, kozmidler ve yapay kromozomlardır.
Bunlardan en yaygın kullanılanı vektörler plazmitlerdir. Tasarlanan tüm vektörlerde
ortak olan replikasyon kaynağı, bir çoklu klonlama bölgesi ve seçilebilir bir
işaretleyicidir.
Vektörün
kendisi genellikle bir ekten (bu durumda transgen) ve vektörün 'omurgası'
olarak hizmet eden daha büyük bir diziden oluşan bir DNA dizisini taşır. Genetik
bilgiyi başka bir hücreye aktaran bir vektörün amacı tipik olarak hedef hücredeki
eki izole etmek, çoğaltmak veya eksprese (ifade) etmektir.
Tüm
vektörler klonlama için kullanılabilir, dolayısıyla klonlama vektörleridir,
ancak klonlama için özel olarak tasarlanmış vektörler de vardır. Diğerleri ise
transkripsiyon ve protein ekspresyonu gibi başka amaçlar için özel olarak
tasarlanmış olabilir. Hedef hücrede transgenin ekspresyonu için özel olarak
tasarlanmış vektörlere ekspresyon vektörleri adı verilir; genellikle transgenin
ekspresyonunu yönlendiren bir promotör dizisine sahiptir.
Transkripsiyon
vektörleri olarak adlandırılan daha basit vektörler yalnızca kopyalanabilir
ancak çevrilemezler: Ekspresyon vektörlerinin aksine, bir hedef hücrede
kopyalanabilirler ancak eksprese edilemezler.
DNA'nın
manipülasyonu, normal olarak E. coli'de muhafaza edilmeleri için gerekli
elemanları içeren E. coli vektörleri üzerinde gerçekleştirilir. Ancak vektörler
aynı zamanda maya, bitki veya memeli hücreleri gibi başka bir organizmada da
muhafaza edilmelerini sağlayan elementlere sahip olabilir, bu vektörlere mekik
vektörler adı verilir. Bu tür vektörler, bakteriyel olmayan konakçı organizmaya
aktarılabilen bakteriyel veya viral elementlere sahiptir. Yabancı bir türden
herhangi bir genetik materyalin transferini önlemek için intragenik vektörler
olarak adlandırılan diğer vektörler de geliştirilmiştir.
Bir
vektörün hedef hücreye yerleştirilmesine genellikle bakteri hücreleri için transformasyon,
ökaryotik hücreler için transfeksiyon, viral bir vektörün yerleştirilmesine ise
transdüksiyon denir.
https://en.wikipedia.org/wiki/Vector_(molecular_biology)
14
Temmuz 2024
GERİ (biyoloji)
