Taş Küre, Litosfer (lithosphere)

Yeryuvarı dıştan içe doğru çeşitli bileşim ve fiziksel özelliklerdeki kalın katmanlardan yapılmıştır. Astenosfer üzerinde dışa doğru yaklaşık 100 km. kalınlığında katı yer katmanını oluşturan kayaçlar, plastik astenosferden daha sert ve rijittir. Bu sert dış bölgeye Litosfer (Taş Küre) denir. Litosfer, karasal tipteki bir gezegenin veya doğal uydunun mekanik özellikleri ile tanımlanan en sert, en dış kabuğudur.

Litosfer, astenosferin üzerinde, tektonik levhalara ayrılmış bir halde yüzmektedir. Bu plakalar belli temas noktalarında üç tür hareketten birini gösterirler: yaklaşma, uzaklaşma veya yan yana kayma. Bu temas noktalarında depremler, volkanik faaliyetler, dağ oluşumları ve okyanus dibi hendekler oluşur.

İki tür litosfer vardır:

·         Okyanussal litosfer; okyanus kabuğu ile ilişkilidir, okyanus havzalarında bulunur. Ortalama yoğunluğu ~2.9 g/cm³.

·         Kıtasal litosfer; kıtasal kabuk ile ilişkilidir. Ortalama yoğunluğu ~2.7 g/cm³.

Okyanussal litosfer yaklaşık olarak 50-140 km kalınlığındadır (ancak okyanusun ortasındaki sırtların altında kabuktan daha kalın değildir). Kıtasal litosferin kalınlığı ise yaklaşık 40 – 280 km arasındadır; tipik kıta litosferinin ~ 30 ila ~ 50 km'si kabuktur.

Litosfer, okyanus tabanlarında yaklaşık 70 km, kıtalarda ise 100 km. kalınlıkta olabilir. Levha (plaka) adı verilen ve büyük kırık zonlarıyla sınırlanan çok sayıda mozaik şeklindeki parçalardan oluşmuştur. Yeryuvarında litosferik levhalar, yine üst mantoya ait olan ve 70-100 km. derinden başlayıp 200 km. derine kadar inen ve düşük hız zonu olarak nitelenen astenosfer üzerinde yüzer durumdadır.

Yerküre’nin üst katmanları fiziksel olarak Litosfer (taşküre) adı verilen sert katman, Yerkabuğu ve Üst Manto’nun en üst kısmından oluşur. Astenosfer ise Litosfer’in altındaki, plastik özellikleri gösteren akışkan Üst Manto bölümüdür. Litosfer tek parça değildir, okyanus ve kıtaların sınırlarından farklı şekilde levhalara bölünmüştür.

Manto katmanı, yeryüzündeki hareketliliğin en büyük nedenidir. Manto’nun alt bölümleri üst bölümlerine göre çok daha sıcaktır. Burada oluşan konveksiyonda, daha sıcak olan magma yükselir, soğur, katılaşır ve Üst Manto’daki daha soğuk kayaların batmasına neden olur. Batan bu kayalar, tekrar ısınır, ergir ve yükselir. Henüz tam anlamıyla modellenemeyen bu devinim, Litosfer’deki levhaların hareket etmesine neden olur.

Litosfer; okyanussal kabuk, kıtasal kabuk ve en üst manto

Litosferin farklı türleri

Dünya'nın yapısını gösteren bir şema: sıcaklık/basınç derine gidildikçe artar

10 Ekim 2019

GERİ (astrofizik)

GERİ (dünya)
GERİ (dünyanın katmanları)

GERİ (yerkürenin tabakaları)