Solar sistemin oluşumu ve evrimi, 4.5 milyar yıl önce, dev
bir moleküler bulutun küçük bir kısmının gravitasyonal çöküşü ile başladı.
Çöken kütlenin çoğu merkezde toplanarak Güneş'i oluştururken, geri kalanı
düzleşerek gezegenler, aylar, asteroitler ve diğer küçük solar sistemi
cisimlerinin yeraldığı bir proto-gezegensel diskte toplandı.
Nebular (bulutsu) hipotezi olarak bilinen bu model ilk
olarak 18. yüzyılda Emanuel Swedenborg, Immanuel Kant ve Pierre-Simon Laplace
tarafından geliştirilmiştir. Daha sonraki gelişimi, astronomi, fizik, jeoloji
ve gezegen bilimi dahil olmak üzere çeşitli bilimsel disiplinleri iç içe
geçirdi. 1950'lerde uzay çağının başlangıcından ve 1990'larda solar dışı
gezegenlerin keşfinden bu yana, model yeni gözlemleri hesaba katmak için hem
zorlandı hem de geliştirildi.
Solar sistem, ilk oluşumundan bu yana önemli derecede gelişti.
Birçok uydu (ay), ana gezegenlerinin etrafında dönen gaz ve toz disklerinden
oluşurken, diğer uyduların (aylar) bağımsız olarak meydana geldiği ve daha
sonra gezegenleri tarafından ele geçirildiği düşünülüyor. Yer’in Ay’ı gibi
diğerleri de devasa çarpışmaların sonucu olabilir. Nesneler arasındaki
çarpışmalar günümüze kadar sürekli olarak meydana geldi ve solar sistemin
evriminin merkezinde yer aldı. Gezegenlerin konumları gravitasyonal
etkileşimler nedeniyle değişmiş olabilir. Bu gezegensel göçün şu anda solar
sistemin erken evriminin çoğundan sorumlu olduğu düşünülmektedir.
Yaklaşık 5 milyar yıl içinde Güneş, dış katmanlarını bir
gezegenimsi bulutsu olarak atmadan ve arkasında beyaz cüce olarak bilinen bir
yıldız kalıntısı bırakmadan önce, soğuyacak ve mevcut çapının birçok katına
doğru genişleyecektir (kırmızı bir dev olacak). Uzak gelecekte, yıldızların
gravitesi, Güneş'in gezegenlerinin geleceğini kademeli olarak azaltacaktır;
bazı gezegenler yok edilecek, diğerleri yıldızlararası uzaya fırlatılacak.
Nihayetinde, on milyarlarca yıl boyunca, Güneş'in yörüngesinde orijinal
cisimlerin hiçbirinin kalmayacağı olasıdır.
Kronoloji
Solar sistemin oluşumunun zaman çerçevesi radyometrik
tarihleme kullanılarak belirlendi. Bilim adamları, splar sistemin 4.6 milyar
yaşında olduğunu tahmin ediyor. Yer’de bilinen en eski mineral taneler yaklaşık
4,4 milyar yaşındadır. Bu kadar eski kayalar nadirdir, çünkü Yer’in yüzeyi
erozyon, volkanizma ve plaka tektoniği tarafından sürekli olarak yeniden
şekillenmektedir. Solar sistemin yaşını tahmin etmek için bilim adamları, solar
bulutsusunun (nebula) erken yoğunlaşması sırasında oluşan meteorları
kullanıyor. Hemen hemen tüm meteoritlerin 4.6 milyar yıllık bir yaşa sahip
olduğu bulundu, bu da solar sistemin en azından bu kadar eski olması
gerektiğini düşündürüyor.
Solar sistemin oluşumu için bir zaman çerçevesi hazırlamada diğer
yıldızların etrafındaki diskler üzerinde yapılan çalışmalardan da yararlanıldı.
Bir ila üç milyon yaşındaki yıldızların gaz bakımından zengin diskleri varken,
10 milyon yıldan daha eski yıldızların etrafındaki disklerde gaz çok az veya
hiç yoktur; bu da içlerindeki dev gezegenlerin oluşumu bıraktığını göstermektedir.
Solar Sisteminin Oluşumu ve Evrimi
Kronolojisi
(bu
kronolojideki tüm tarihler ve saatler yaklaşıktır ve yalnızca büyüklük göstergesi
olarak alınmalıdır)
Evre
|
Güneş'in
oluşumundan bu yana geçen süre
|
Şimdiki zamandan
(yaklaşık)
|
Ön-solar sistem
|
Solar sisteminin
oluşumundan milyarlarca yıl önce
|
> 4.6 milyar yıl
önce
|
~ Solar sisteminin
oluşumundan 50 milyon yıl önce
|
4.6 milyar yıl önce
|
|
Güneşin oluşumu
|
0–100 000 yıl
|
4.6 milyar yıl önce
|
100 000 – 50 milyon
yıl
|
4.6 milyar yıl önce
|
|
100 000 – 10 milyon
yıl
|
4.6 milyar yıl önce
|
|
10 milyon – 100 milyon
yıl
|
4.5–4.6 milyar yıl
önce
|
|
Ana dizi
|
50 milyon yıl
|
4.5 milyar yıl önce
|
200 milyon yıl
|
4.4 milyar yıl önce
|
|
500 milyon – 600 milyon
yıl
|
4.0–4.1 milyar yıl
önce
|
|
800 milyon yıl
|
3.8 milyar yıl önce
|
|
4.6 milyar yıl
|
günümüz
|
|
6 milyar yıl
|
1.4 milyar yıl
(gelecekte)
|
|
7 milyar yıl
|
2.4 milyar yıl
(gelecekte)
|
|
Post-ana dizi
|
10 milyar – 12 milyar
yıl
|
5–7 milyar yıl
(gelecekte)
|
~ 12 milyar yıl
|
~ 7 milyar yıl
(gelecekte)
|
|
Kalıntı Güneş
|
~ 1 katrilyon yıl (1015
yıl)
|
~ 1 katrilyon yıl (gelecekte)
|
Güneşin yaşam döngüsü
(a) Orion Nebula (4.6 milyar yıl önce), (b) geç ağır bombardıman
sırasında Ay'la ilgili görünümler (4.0–4.1 milyar yıl önce); (c) Samanyolu galaksisi
ve Andromeda galaksisinin 3.75 milyar yıl sonra gelgit çekmesiyle birbirini
bozacağı tahmin ediliyor (Hubble Space Telescope)
https://en.wikipedia.org/wiki/Formation_and_evolution_of_the_Solar_System
9 Eylül 2020
GERİ
(yeryüzü)
GERİ (gezegen
bilimi)
GERİ
(yeryüzü tablo)
