Sel, suyun (veya nadiren diğer sıvıların) taşarak genellikle kuru olan araziyi sular altında bırakmasıdır. 'Akan su' anlamındaki kelime aynı zamanda gelgitin içeri akışına da uygulanabilir. Taşkınlar tarım, inşaat mühendisliği ve halk sağlığı açısından önemli endişe kaynağıdır.
İnsanların çevrede
meydana getirdiği değişiklikler sıklıkla taşkınların yoğunluğunu ve sıklığını
artırır. İnsani değişikliklere örnek olarak ormansızlaşma ve sulak alanların
ortadan kaldırılması gibi arazi kullanımındaki değişiklikler, su yolu yatağındaki
değişiklikler veya setlerle yapılan taşkın kontrolleri verilebilir.
Küresel çevre sorunları
aynı zamanda su döngüsünün yoğunlaşmasına ve deniz seviyesinin yükselmesine
neden olan iklim değişikliği gibi taşkınların nedenlerini de etkilemektedir.
Örneğin iklim değişikliği aşırı hava olaylarını daha sık ve daha güçlü hale
getiriyor. Bu durum daha yoğun sel baskınlarına ve sel riskinin artmasına yol
açmaktadır.
Doğal taşkın türleri
arasında nehir taşkınları, yeraltı su taşkınları, kıyı taşkınları ve bazen ani
su baskını olarak da bilinen kentsel taşkınlar yer alır. Gelgit su baskını
haliç alanlarında hem nehir hem de kıyı taşkın süreçlerinin unsurlarını
içerebilir.
Aksi takdirde kuru
kalacak olan bir arazinin, kasıtlı olarak su basması da söz konusudur. Bu
tarımsal, askeri veya nehir yönetimi amacıyla gerçekleşebilir. Örneğin birçok
ülkede çeltik tarlalarının yarı suda yaşayan pirinç yetiştirilmesine hazırlanması
sırasında tarımsal su baskınları meydana gelebilir.
Sel, nehir, göl, deniz
veya okyanus gibi su kütlelerinden suyun taşması sonucu meydana gelebilir. Bu
durumlarda, su setlerin üzerine çıkıyor veya setlerden çıkıyor, bu da suyun bir
kısmının olağan sınırlarından kaçmasına neden oluyor. Yağmur suyunun doymuş
zeminde birikmesi nedeniyle de su baskını meydana gelebilir. Buna bölgesel sel
denir.
Bir gölün veya diğer su
kütlesinin boyutu, doğal olarak yağıştaki ve kar erimesindeki mevsimsel
değişikliklere göre değişir. Ancak büyüklükteki bu değişiklikler, mülkleri su
basmadığı veya evcil hayvanları boğmadığı sürece sel olarak kabul edilmez.
Nehirlerde, akış hızı
nehir kanalının kapasitesini aştığında, özellikle su yolundaki kıvrımlarda veya
mendereslerde taşkınlar da meydana gelebilir. Bu, binaların nehirlerin doğal
taşkın ovalarında olması durumunda, sel genellikle evlere ve işyerlerine zarar
verir. İnsanlar nehirlerden uzaklaşarak nehir taşkınlarının zarar görmesini
önleyebilirler
Bununla birlikte,
birçok ülkede insanlar, toprakların genellikle düz ve verimli olması nedeniyle
geleneksel olarak nehirlerin kıyısında yaşayıp çalışmışlardır. Ayrıca, nehirler
kolay seyahat ve ticaret ve sanayiye erişim sağlar.
Sel, mülke zarar
verebileceği gibi ikincil etkilere de yol açabilir. Bunlar arasında kısa vadede
su kaynaklı hastalıkların ve vektör kaynaklı hastalıkların (örneğin sivrisinekler
tarafından iletilen hastalıklar) artan yayılımı yer almaktadır. Sel aynı
zamanda bölge sakinlerinin uzun vadede yer değiştirmesine de yol açabilir. Taşkınlar
hidroloji ve hidrolik mühendisliğinin bir çalışma alanıdır.
Dünya nüfusunun büyük
bir kısmı büyük kıyı şeritlerine yakın yerlerde yaşarken, birçok büyük şehir ve
tarım alanı da taşkın yataklarının yakınında bulunmaktadır. Değişen iklim
koşulları nedeniyle kıyı ve akarsu taşkınlarının artması yönünde önemli bir
risk bulunmaktadır.
https://en.wikipedia.org/wiki/Flood#cite_note-:42-10
6 Ocak 2025
GERİ (doğal kaynaklar)
