Amerikalı fizikçi ve filozof Thomas Kuhn tarafından tanımlanan bir kavram olan paradigma kayması (veya değişimi), bilimsel bir disiplinin temel kavramlarında ve deneysel uygulamalarında köklü bir değişikliktir. Kuhn, terimin kullanımını doğa bilimleriyle sınırlandırmış olsa da, paradigma kayması kavramı, temel bir modelde veya olayların algılanmasında derin bir değişikliği tanımlamak için birçok bilimsel olmayan koşulda da kullanılmıştır.
Kuhn, paradigma kayması kavramını, Bilimsel Devrimlerin
Yapısı (1962) adlı kitabında sundu.
Kuhn, bilimsel bir devrimi karakterize eden paradigma
kaymalarını, normal bilimin etkinliğiyle karşılaştırır; normal bilimi, geçerli
bir çerçeve veya paradigma
içinde yapılan bilimsel çalışma olarak tanımlar. Paradigma kaymaları, baskın
paradigma yeni fenomenlerle bağdaşamadığında ortaya çıkar ve yeni bir teori
veya paradigmanın benimsenmesini kolaylaştırır.
Örnekler
|
Doğa Bilimleri |
|
1543: Kozmolojide Ptolemaik kozmolojiden
Kopernik kozmolojisine geçiş |
|
1543: ‘De humani corporis fabrica’ adlı
eseriyle Andreas Vesalius'un eserinin kabul edilmesi, Galen tarafından
yaratılan daha önce sahip olunan sistemdeki sayısız hatayı düzeltti |
|
1687: Mekanikte Aristoteles mekaniğinden
klasik mekaniğe geçiş |
|
1783: Kimyasal devrim olarak bilinen
flojiston teorisinin yerine Lavoisier'in kimyasal reaksiyonlar ve yanma
teorisinin kabulü |
|
Augustin-Jean Fresnel'in dalga teorisi
ile optikte geometrik optikten fiziksel optiğe geçiş. |
|
1826: hiperbolik geometrinin keşfi |
|
1859: Evrimde devrim; hedefe yönelik
değişimden Charles Darwin'in doğal seleksiyonuna |
|
1880: Hastalığın germ (çok çok küçük
mikroorganizmalar) teorisi, Galen'in miasma teorisini geride bırakmaya başlaması |
|
1905: Mikroskobik ölçeklerdeki klasik
mekaniğin yerini alan kuantum mekaniğinin gelişimi |
|
1887 – 1905: Uzayda ışık saçan eterden
uzay-zamanda elektromagnetik radyasyona geçiş |
|
1919: Newton gravite ve genel görelilik
arasında geçiş |
|
1964: Kozmik mikrodalga arka plan
radyasyonunun keşfi, kozmolojide sabit durum teorisi yerine büyük patlama
teorisinin kabul edilmesine yol açar |
|
1965: Büyük ölçekli jeolojik
değişikliklerin açıklaması olarak levha tektoniğinin kabulü |
|
1974: J/psi mezonunun keşfi ve
kuarkların varlığının ve partikül fiziğinin Standart Modelinin kabul edilmesi |
|
1960 - 1985: Laplasyan bir deterministik
öngörülebilirlik dünya görüşü yerine, kaos teorisi tarafından desteklenen
doğrusal olmayan dinamik sistemlerin kabulü |
|
Sosyal Bilimler |
|
Bilişsel devrim olarak bilinen
hareketin, davranışçı yaklaşımlardan psikolojik çalışmalara yönelmesi ve bilişin
insan davranışını incelemenin merkezi olarak kabul edilmesi |
|
Keynesyen devrim tipik olarak
makroekonomide büyük bir kayma (değişim) olarak görülmesi |
|
Daha sonra, Keynesçiliğe karşı
parasalcılık hareketi ikinci bir bölücü kaymaya işaret etti |
|
Arkeologlar tarafından radyokarbon
tarihlemesinin benimsenmesi, arkeologların nesneleri güvenilir bir şekilde
tarihleyebilecekleri zaman derinliğini büyük ölçüde arttırması nedeniyle bir
paradigma kayması olarak önerilmiştir |
|
Uygulamalı Bilimler |
|
Tıpta klinik-karardan, kanıta-dayalı
tıbba geçiş |
|
Yazılım mühendisliğinde rasyonel paradigmadan
ampirik paradigmaya geçiş |
|
Yapay zekada 2010 yılından itibaren
bilgi-tabanlı paradigmadan veri-odaklı paradigmaya geçiş tartışılmaktadır |
https://en.wikipedia.org/wiki/Paradigm_shift
29 Eylül 2021
GERİ
(bilim çalışmaları)
GERİ (bilim ve teknoloji çalışmaları)
