Ozon tabakasının incelmesi, 1970'lerin sonlarından bu yana gözlemlenen birbiriyle ilişkili iki olaydan oluşur: Yer’in atmosferindeki toplam ozon miktarında yaklaşık yüzde dört oranında istikrarlı bir azalma ve ilkbaharda Yer’in kutup bölgeleri etrafındaki stratosferik ozonda (ozon tabakası) çok daha büyük bir azalma. İkinci olaya ozon deliği denir. Bu stratosferik olaylara ek olarak ilkbaharda kutupsal troposferik ozon tabakasının incelmesi olayları da vardır.
Ozon tabakasının incelmesinin
ve ozon deliğinin ana nedenleri üretilen kimyasalmaddelerdir; özellikle
üretilen halokarbon soğutucular, solventler, itici gazlar ve köpük şişirici
maddeler. Bu bileşikler yüzeyden yayıldıktan sonra türbülanslı bir karışımla
stratosfere taşınıyor ve moleküllerin çökebileceğinden çok daha hızlı
karışıyor. Stratosfere ulaştıklarında, ozonun (O3) oksijene (O2)
parçalanmasını katalize eden fotoayrışma yoluyla halojen grubundan atomları
serbest bırakırlar. Halokarbon emisyonları arttıkça her iki ozon tabakasının
incelmesinin de arttığı gözlemlendi.
Ozon tabakasının
incelmesi ve ozon deliği, artan kanser riskleri ve diğer olumsuz etkiler
konusunda dünya çapında endişe yaratmıştır. Ozon tabakası, zararlı dalga
boylarındaki ultraviyole ışığın Yer atmosferinden geçmesini engeller. Bu dalga
boyları, bitki ve hayvanlara zarar vermenin yanı sıra, ozonun incelmesi sonucu
dramatik bir şekilde artacağı tahmin edilen cilt kanseri, güneş yanığı, kalıcı
körlük ve kataraktlara da neden oluyor.
Bu endişeler 1987'de kloroflorokarbonlar9n,
halonların ve ozon tabakasını incelten diğer kimyasalların üretimini yasaklayan
Montreal Protokolü'nün kabul edilmesine yol açtı. Zamanla bilim adamları, eski
soğutucuların yerini alacak, daha düşük küresel ısınma potansiyeline sahip yeni
soğutucu akışkanlar geliştirdiler.
Yasak 1989'da yürürlüğe
girdi. Ozon seviyeleri 1990'ların ortalarında istikrara kavuştu ve 2000'li
yıllarda güney yarımkürede jet akımının güney kutbuna doğru kaymasının durması
ve hatta tersine dönmesiyle düzelmeye başladı.
Ozon deliğinin 2075 yılı
civarında 1980 öncesi seviyelere ulaşması beklenirken, toparlanmanın önümüzdeki
yüzyılda da devam edeceği tahmin ediliyordu. 2019'da NASA, ozon deliğinin
1982'de ilk keşfedilmesinden bu yana en küçük olduğunu bildirdi, mevcut
düzenlemelere göre ozon tabakasının 2045 yılına kadar tamamen yenileneceğini
belirtti. Montreal Protokolü bugüne kadarki en başarılı uluslararası çevre
anlaşması olarak kabul ediliyor.
https://en.wikipedia.org/wiki/Ozone_depletion#
17 Kasım 2024
GERİ (doğal kaynaklar)
