Özgür irade, farklı olası eylem biçimleri arasında engelsiz seçim yapma yeteneğidir. Özgür irade, ahlaki sorumluluk, övgü, suçluluk, günah ve yalnızca özgürce seçilen eylemlere uygulanan diğer yargı kavramlarıyla yakından bağlantılıdır. Aynı zamanda öğüt, ikna, müzakere ve yasaklama kavramlarıyla da bağlantılıdır. Geleneksel olarak, yalnızca özgür iradeyle yapılan eylemlerin övgüyü veya suçlamayı hak ettiği düşünülüyor.
Özgür
iradenin var olup olmadığı, ne olduğu ve var olup olmadığına dair imalar
felsefe ve dinin en uzun süredir devam eden tartışmalarından bazılarıdır.
Bazıları özgür iradeyi dış etkilerin veya isteklerin sınırlarının ötesinde
hareket etme yeteneği olarak algılar.
Bazıları
özgür iradeyi geçmiş olaylar tarafından belirlenmeyen seçimler yapma kapasitesi
olarak algılıyor. Determinizm, olayların yalnızca tek bir gidişatının mümkün
olduğunu ileri sürer ki bu, özgürlükçü özgür irade modeliyle tutarsızdır. Antik
Yunan felsefesi, felsefi tartışmanın ana odağı olmayı sürdüren bu konuyu
tanımlamıştır. Özgür iradeyi determinizmle bağdaşmaz olarak düşünen görüşe
uyumsuzluk denir ve hem metafizik özgürlükçülüğü (determinizmin yanlış olduğu
ve dolayısıyla özgür iradenin en azından mümkün olduğu iddiası) hem de katı
determinizmi (determinizmin doğru olduğu ve dolayısıyla özgür iradenin mümkün
olmadığı iddiası) kapsar.
Bir
başka uyumsuzcu konum ise katı uyumsuzluktur; bu görüş, yalnızca determinizmin
değil, aynı zamanda indeterminizmin de özgür iradeyle bağdaşmadığını ve
dolayısıyla determinizmle ilgili durum ne olursa olsun özgür iradenin imkansız
olduğunu savunur.
Buna
karşılık, uyumluluklar özgür iradenin determinizmle uyumlu olduğunu savunurlar.
Hatta bazı uyumlular, seçimin bir eylem tarzını diğerine tercih etmeyi içerdiğini
ve seçimlerin nasıl sonuçlanacağına dair bir fikir gerektirdiğini savunarak
determinizmin özgür irade için gerekli olduğunu söylüyorlar. Bu nedenle uyumlulular,
özgürlükçülerle katı deterministler arasındaki özgür irade ve determinizm tartışmasını
yanlış bir ikilem olarak görürler.
https://en.wikipedia.org/wiki/Free_will
10 Kasım 2023
GERİ (felsefe, TABLO)
