Yaş: Yıldızların çoğu 1 milyar ile 10 milyar yıl
arasında yaşa sahiptir. Bazı yıldızlar gözlemlenen evrenin yaşı olan 13,7
milyar yaşına yakındır. Yıldız ne kadar büyük olursa yaşam süresi de o kadar
kısa olur, çünkü büyük yıldızların çekirdeklerinde daha büyük olan basınç
hidrojenin daha hızlı yanmasına neden olur. En büyük yıldızlar ortalama bir
milyon yıl yaşarken minimum kütleye sahip olan kırmızı cüceler yakıtlarını
çok yavaş yaktıklarından on ile yüz milyar yıl arasında yaşar.
Kimyasal bileşim: Yıldızlar oluştuklarında yaklaşık
kütlelerinin %70’i hidrojen, %28’i helyum, geri kalanı da ağır elementlerdir.
Genel olarak ağır elementlerin oranı yıldız atmosferinde bulunan demir miktarıyla
belirlenir, çünkü demir hem sık bulunan bir elementtir, hem de absorbsiyon
çizgileri göreceli olarak daha kolay ölçülür. Yıldızların oluştuğu moleküler
bulutlar üstnova patlamalarıyla sürekli olarak ağır öğelerle zenginleştiğinden,
bir yıldızın kimyasal bileşimi yaşını belirlemek için kullanılır. Ağır elementlerin
oranı ayrıca yıldızın bir gezegen sisteminin olması olasılığının da bir göstergesi
olabilir.
Bugüne kadar ölçülen en düşük demir miktarına sahip olan
yıldız HE1327-2326 no.lu Cüce’dir; Güneş’in demir içeriğinin sadece 200 000 de
birine sahiptir.
Çap: Dünya’ya
olan büyük uzaklıkları nedeniyle Güneş dışındaki tüm yıldızlar, Dünya
atmosferinin etkisiyle gece gökyüzünde göz kırpan parlak noktalar olarak görünürler.
Yıldız tekerleri yeryüzündeki optik teleskoplar tarafından gözlemlenemeyecek
kadar küçük açısal boyutlarda olduklarından bu nesnelerin resimlerini alabilmek
için özel teleskoplar gerekir. Güneş de bir yıldızdır ancak teker olarak görünecek
ve gün ışığı sağlayacak kadar Dünya’ya yakındır. Güneşten sonra en büyük
görünen boyuttaki yıldız yalnızca 0,057 SOA’lık açısal çapı olan R Doradus
yıldızıdır.
Yıldızlar bir şehirden daha büyük olmayan nötron
yıldızlarından, Orion takımyıldızında bulunan ve Güneş’ten 1000 kat büyük olan
yaklaşık 1,6 milyar kilometrelik çapı olan Betelgeuse gibi üstdevlere kadar
sıralanırlar. (Ancak Betelgeuse’ün yoğunluğu Güneş’inkinen çok daha azdır.)
Hareket: Bir yıldızın Güneş’e göre hareketi yıldızın
kaynağı ve yaşı için olduğu kadar, yapısı ve bulunduğu gökadanın gelişimi
hakkında da önemli bilgiler sağlayabilir.
Bir yıldızın kendiliğinden hareketi teğetsel hızıdır. Bunun
belirlenmesi için çok hassas gök ölçümleri yapılır. Bir yıldızın ıraklık açısını
belirleyerek bir yıldızın kendiliğinden hareketi hız birimlerine çevrilebilir.
Yüksek kendiliğinden hareketi olan yıldızlar Güneş’e göre daha yakın olan
yıldızlardır ve ıraklık açısı ölçümü için oldukça iyi adaylardır.
Dikey hız yıldızın güneşe doğru ya da güneşten uzağa olan
hızıdır. Bu hız tayf çizgilerindeki doppler kayması ile belirlenir ve birimi
kilometre/saniyedir.
Her iki hareket hızı da belirlendikten sonra bir yıldızın
Güneş’e ya da gökadaya göre olan uzay hızı belirlenebilir. Yakın yıldızlar
arasında öbek I yıldızların daha yaşlı olan öbek II yıldızlara göre daha düşük
hızlara sahip oldukları bulunmuştur. Öbek II yıldızların gökada düzlemine eğik
olan eliptik yörüngeleri bulunur. Yakındaki yıldızların devinimlerinin
karşılaştırılması sonucunda yıldız toplulukları da tanımlanmıştır. Bunlar büyük
bir olasılıkla oluşumlarının kaynağında aynı dev moleküler bulutları
paylaşıyorlardı.
Kütle: Bilinen en
büyük yıldızlardan biri, Güneş’in kütlesinin 100 – 150 katı büyük olan ve
birkaç milyon yıllık çok kısa bir yaşam süresine sahip olan Eta Carinae
yıldızıdır. Yakın geçmişte yapılan Arches kümesindeki bir çalışma evrenin
içinde bulunduğu dönem içinde 150 güneş kütlesinin üst sınır olduğunu
önermektedir. Bu sınırlamanın nedeni kesin olarak bilinmese de kısmen bir
yıldızın gazyuvarından (atmosferi) gazları kaçırmadan geçebilecek olan en
yüksek aydınlatma gücü miktarını belirleyen Eddington aydınlatma gücü nedeniyle
olduğu düşünülmektedir.
Dönme:
Yıldızların dönme hızı tayf ölçümü ile yaklaşık olarak tahmin edilebilir ya da
yıldız lekelerinin dönme hızının izlenmesiyle daha kesin olarak belirlenebilir.
Genç yıldızlar ekvatorlarında 100 km/s’yi geçen büyük dönme hızlarına sahiptir.
Bir yıldız ana dizi üzerinde gelişimini sürdürürken, mıknatıssal alanı ve
yıldız rüzgârı dönme hızını önemli miktarda azaltmaktadır.
Sıcaklık: Ana
dizideki bir yıldızın yüzey sıcaklığı çekirdekteki erke üretim hızı ve yıldızın
yarıçapı ile belirlenir. Büyük yıldızlar 50,000 K’e varan yüzey sıcaklıklarına
sahip olabilirler. Güneş gibi daha küçük olan yıldızların yüzey sıcaklığı
birkaç bin derece civarındadır. Kırmızı devler 3,600 K gibi görece düşük bir
yüzey sıcaklığına sahip olmalarına rağmen çok geniş dış yüzey alanları
nedeniyle yüksek parlaklığa sahiptirler.
17 Eylül 2019
GERİ (astrofizik)
GERİ
(yıldızlar)
