Jeoloji ve mineralojide, bir mineral veya mineral türü, genel anlamda, oldukça iyi tanımlanmış bir kimyasal bileşime ve doğal olarak saf biçimde oluşan spesifik bir kristal yapıya sahip katı bir maddedir.
Mineralin jeolojik tanımı
normalde yalnızca canlı organizmalarda oluşan bileşikleri hariç tutar. Ancak
bazı mineraller çoğunlukla biyojendir (kalsit gibi) veya kimya anlamında
organik bileşiklerdir (mellit gibi). Üstelik canlı organizmalar sıklıkla kayalarda
da bulunan inorganik mineralleri (hidroksilapatit gibi) sentezler.
Mineral kavramı,
yeterince büyük ölçekte nispeten homojen olan herhangi bir katı jeolojik
malzeme olan kayadan farklıdır. Bir kaya, bir tür mineralden oluşabileceği
gibi, iki ya da daha fazla farklı türde mineralin belirli aralıklarla farklı
aşamalara ayrılmasıyla oluşan bir küme de olabilir.
Opal veya obsidiyen gibi
belirli bir kristal yapıya sahip olmayan bazı doğal katı maddelere, daha doğru
bir şekilde mineraloidler adı verilir. Bir kimyasal bileşik doğal olarak farklı
kristal yapılarla oluşuyorsa her yapı farklı bir mineral türü olarak kabul
edilir. Dolayısıyla, örneğin kuvars ve stişovit, aynı bileşik olan silikon
dioksitten oluşan iki farklı mineraldir.
Uluslararası Mineraloji
Birliği (IMA), mineral türlerinin tanımı ve isimlendirilmesi konusunda genel
olarak tanınan standart kuruluştur. Kasım 2024 itibarıyla IMA 6100 resmi
mineral türünü tanıyor.
Adlandırılmış bir mineral
türünün kimyasal bileşimi, az miktarda safsızlıkların dahil edilmesi nedeniyle
bir miktar değişiklik gösterebilir. Bir türün belirli çeşitlerinin bazen
kendilerine ait geleneksel veya resmi adları vardır. Örneğin ametist, kuvars
mineral türünün mor bir çeşididir.
Bazı mineral türleri,
mineralin yapısında eşdeğer pozisyonları işgal eden iki veya daha fazla
kimyasal elementin değişken oranlarına sahip olabilir; örneğin makinavitin
formülü (Fe,Ni)9S8 olarak verilmiştir; yani, FexNi9-xS8
dir. Burada x, 0 ile 9 arasında değişken bir sayıdır. Bazen değişken bileşime
sahip bir mineral, az çok keyfi olarak ayrı türlere bölünerek bir mineral grubu
oluşturur.
Temel kimyasal bileşim ve
kristal yapının yanı sıra, bir mineral türünün tanımı genellikle, onun sertlik,
parlaklık, şeffaflık, renk, çizgi, dayanıklılık, bölünme, kırılma, ayrılma,
özgül ağırlık, magnetizma, floresans, tat veya koku ve asitle reaksiyonu gibi
ortak fiziksel özelliklerini içerir.
Mineraller temel kimyasal
bileşenlerine göre sınıflandırılır; iki baskın sistem Dana sınıflandırması ve
Strunz sınıflandırmasıdır. Silikat mineralleri yerkabuğunun yaklaşık %90'ını
oluşturur. Diğer önemli mineral grupları arasında doğal elementler, sülfitler,
oksitler, halojenürler, karbonatlar, sülfatlar ve fosfatlar bulunur.
(a) Serandit, natrolit, analsim ve aegirin kristalleri (Mont
Saint-Hilaire, Quebec, Kanada).
(b) Şist, bol miktarda yassı minerallerle karakterize edilen metamorfik
bir kayadır.
(c) Renk genellikle minerallerin tanısal bir özelliği değildir. Her
ikisi de garnet olan yeşil uvarovit (solda) ve kırmızı-pembe grosüler (sağda)
gösterilmektedir. Teşhis özellikleri arasında dodekahedral kristaller, reçineli
parlaklık ve 7 civarında sertlik yer alıyor.
(d) Mohs skalası ve mutlak sertlik
https://en.wikipedia.org/wiki/Mineral
3 Aralık 2024
GERİ (doğal kaynaklar)
