Gen ifadesinin düzenlenmesi (veya gen düzenlemesi), hücreler tarafından spesifik gen ürünlerinin (protein veya RNA) üretimini artırmak veya azaltmak için kullanılan çok çeşitli mekanizmaları içerir.
Gen
ifadesine (ekspresyonuna) ilişkin karmaşık programlar, örneğin gelişimsel
yolları tetiklemek, çevresel uyaranlara yanıt vermek veya yeni besin
kaynaklarına uyum sağlamak için biyolojide yaygın olarak bulunur. Gen
ekspresyonunun hemen hemen her adımı, transkripsiyonel başlatmadan RNA işlemeye
ve bir proteinin translasyon sonrası modifikasyonuna kadar modüle edilebilir.
Genellikle bir gen düzenleyici ağda, bir gen düzenleyici diğerini kontrol eder
ve bu böyle devam eder.
Gen
düzenlemesi (regülasyonu) virüsler, prokaryotlar ve ökaryotlar için gereklidir;
çünkü hücrenin gerektiğinde proteini eksprese etmesine izin vererek bir organizmanın
çok yönlülüğünü ve uyarlanabilirliğini arttırır.
Her
ne kadar 1951 gibi erken bir tarihte Barbara McClintock, mısır tohumlarının
renk oluşumunda, iki genetik lokus olan Aktivatör (Ac) ve Dissociator (Ds)
arasındaki etkileşimi göstermiş olsa da, bir gen düzenleme sisteminin ilk
keşfi, 1961'de François Jacob ve Jacques Monod tarafından keşfedilen lac
operonunun tanımlanması olarak kabul edilir; buna göre, laktoz metabolizmasında
yer alan bazı enzimler sadece laktoz varlığında ve glikoz yokluğunda E. coli*
tarafından ifade (ekspres) edilir.
(E.
coli*: Escherichia coli, sıcakkanlı organizmaların alt bağırsaklarında yaygın
olarak bulunan Escherichia cinsine ait gram negatif, fakültatif anaerobik,
çubuk şeklinde, koliform bir bakteridir.)
Çok
hücreli organizmalarda, gen regülasyonu embriyodaki hücresel farklılaşmayı ve
morfogenezi yönlendirir ve aynı genom dizisinden farklı gen ekspresyon profillerine
sahip farklı hücre tiplerinin yaratılmasına yol açar. Bu, gen düzenlemesinin
nasıl ortaya çıktığını açıklamasa da, evrimsel biyologlar bunu, evrimin
moleküler düzeyde nasıl işlediğine dair kısmi bir açıklama olarak dahil ederler
ve evrimsel gelişim biyolojisi (‘evo-devo’) biliminin merkezinde yer alır.
https://en.wikipedia.org/wiki/Regulation_of_gene_expression
26
Mayıs 2024
GERİ (biyoloji)
