Biyolojide epigenetik, DNA dizisinde değişiklik olmadan gerçekleşen kalıtsal özelliklerin veya hücre fonksiyonundaki kararlı değişikliklerin incelenmesidir. Epigenetikteki Yunanca 'epi- öneki, kalıtımın geleneksel (DNA dizisine dayalı) genetik mekanizmasının 'üzerinde' veya 'ek' olan özellikleri ifade eder. Epigenetik genellikle hücre bölünmesiyle silinmeyen bir değişikliği içerir ve gen ifadesinin düzenlenmesini etkiler. Hücresel ve fizyolojik fenotipik özellikler üzerindeki bu tür etkiler çevresel faktörlerden kaynaklanabilir veya normal gelişimin bir parçası olabilir, kansere yol açabilirler.
Bu
terim aynı zamanda değişiklik mekanizmasını da ifade eder; yani, nükleotid
dizisinin mutasyonunu içermeyen, genomda işlevsel olarak ilgili değişiklikleri.
Bu tür değişiklikleri üreten mekanizmalara örnek olarak DNA metilasyonu ve
histon modifikasyonu gösterilebilir; bunların her biri, altta yatan DNA
dizisini değiştirmeden genlerin ifade edilme biçimini değiştirir. Ayrıca
kodlamayan RNA dizilerinin, gen ifadesinin düzenlenmesinde anahtar rol oynadığı
gösterilmiştir.
Gen
ekspresyonu, DNA'nın susturucu* bölgelerine bağlanan baskılayıcı proteinlerin
etkisiyle kontrol edilebilir (*genetikte susturucu, baskılayıcılar olarak
adlandırılan transkripsiyon düzenleme faktörlerini bağlayabilen bir DNA
dizisidir). Bu epigenetik değişiklikler, hücrenin ömrü boyunca hücre
bölünmeleri yoluyla devam edebilir ve organizmanın temel DNA dizisindeki
değişiklikleri içermese bile, nesiller boyunca sürebilir; bunun yerine genetik
olmayan faktörler organizmanın genlerinin farklı davranmasına (veya
'kendilerini ifade etmesine') neden olur.
Ökaryotik
biyolojideki epigenetik değişimin bir örneği, hücresel farklılaşma sürecidir.
Morfogenez sırasında totipotent (tek bir hücrenin bir organizmadaki tüm farklılaşmış
hücreleri bölme ve üretme yeteneği) kök hücreler embriyonun çeşitli pluripotent
(özel konumda bir kök hücre) hücre dizileri haline gelir ve bunlar da tamamen
farklılaşmış hücreler şekline girer. Başka bir deyişle, döllenmiş tek bir yumurta
hücresi (zigot) bölünmeye devam ettikçe, ortaya çıkan yavru hücreler, nöronlar,
kas hücreleri, epitel, kan damarlarının endoteli vb. dahil olmak üzere, bir
organizmadaki tüm farklı hücre tiplerine dönüşür.
https://en.wikipedia.org/wiki/Epigenetics
24
Mayıs 2024
2 Ağustos 2024
GERİ (biyoloji)
