Bünyesel değişen yıldızlar
Değişkenliği yıldızın içinde ya da yıldız sistemindeki
fiziksel değişiklikten oluşur; iki alt gruba ayrılır: Zonklayan değişenler ve patlayan
değişenler.
(a) Zonklayan değişenler, yüzey katmanlarında dönemsel
genişleme gösteren yıldızlardır. Zonklayan değişen yıldızlar, yıldızın yaşlanma
süreci nedeniyle zaman içinde büyüyerek ya da küçülerek yarıçapı değişen
yıldızlardır. Bunlar Sefe ve sefe benzeri yıldızlar ile Tansık gibi uzun
dönemli yıldızları içerir.
(b) Kataklizmik veya patlayan değişenler, ara sıra yüzey
tabakalarında ya da derinliklerinde termonükleer etkileşimler sonucu zaman
zaman çok güçlü patlamalar olan yıldızlardır. Patlayan değişen yıldızlar kütle
fırlatma ya da püskürtme olayları nedeniyle parlaklıklarında ani yükselmeler
gösterir. Bu grubun içinde önyıldızlar, Wolf-Rayet yıldızları ve Parıltılı
yıldızlar ile dev ve üstdev yıldızlar da bulunur.
Afet ya da patlamalı değişken yıldızlarının özelliklerinde
oldukça dramatik değişiklikler meydana gelir. Bu grubun içinde Novalar ve
Üstnovalar bulunur. Yakınında beyaz cüce bulunan bazı çiftyıldız sistemleri
nova ve Tip 1a üstnova gibi olağanüstü yıldız patlamalarına neden olabilir.
Beyaz cüce eşyıldızından hidrojen alarak çekirdek kaynaşması olana kadar
kütlesinin artmasıyla patlama yapar. Bazı novaların tekrar eden hatta sıralı
orta ölçekte patlamaları olur.
Dıştan değişen yıldızlar
Bu gurptaki yıldızlar, başka bir yıldızın örtmesi ya da
yıldız sistemindeki dönmeden kaynaklanan tutulma nedeniyle ortaya çıkar. Çiftyıldızlarda
yıldız tutulması gibi dışsal nedenlerle de yıldızların parlaklığı değişebilir.
Ayrıca dönen yıldızlarda oluşan aşırı yıldız lekeleri nedeniyle de parlaklık
değişebilir. Yıldız tutulmasına örnek verilebilecek olan bir çiftyıldız sistemi
Umacı'dır; parlaklığı düzenli olarak 2,87 gün içinde 2,3 ile 3,5 kadir sınıfı
arasında değişir.
Dıştan değişen
yıldızlar grubu iki alt gruba ayrılır: Örten ikililer ve Dönen değişenler.
(a) Örten ikililer, yörünge düzlemleri bakış çizgimize
yakın çiftli sistemlerdir. Üyeleri düzenli olarak birbirlerini örterler ve
görünür parlaklıklarında belirgin azalmalar olur.
(b) Dönen değişenler, ışıklarında, yüzeylerindeki koyu ya da
parlak beneklerden ya da bölgelerden (yıldız lekeleri)
kaynaklanan ufak değişiklikler gösterirler. Dönen yıldızlar genellikle çiftli
sistemlerdir.
17 Eylül 2019
GERİ (astrofizik)
GERİ
(yıldızlar)
